Historia Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Rzeszowie

Dziennik „Nowiny Rzeszowskie” 19 stycznia 1973 r. doniósł, że staraniem Zarządu Głównego PTTK organizowane są w każdym z ówczesnych 17 województw regionalne pracownie krajoznawcze. Głównym ich zadaniem miało być w tamtych czasach koordynowanie krajoznawczej działalności Towarzystwa. Wraz z rozwojem turystyki istniało wówczas duże zapotrzebowanie na materiały omawiające walory poszczególnych regionów. Oprócz punktów „IT” oraz przewodników, których zadaniem było udzielanie i dostarczanie wyczerpujących informacji turystycznych, praktycznie nie było wówczas placówek zajmujących się profesjonalnie całokształtem zagadnień krajoznawczych. Zadaniem nowo powstających regionalnych pracowni krajoznawczych było: gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie zainteresowanym wszelkich materiałów mówiących o bogactwie krajoznawczym danego regionu oraz udzielanie porad turystyczno-krajoznawczych i pomocy przy organizacji wypraw i eskapad turystycznych. Nieodzowna w tym celu była biblioteka ze zbiorami specjalistycznych wydawnictw, takich jak: mapy, przewodniki, informatory, poradniki itp. Spora ilość takich pozycji figurowała w inwentarzu PTTK, ale rozproszona w zarządzie okręgu, zarządzie oddziału, Biurze Obsługi Ruchu Turystycznego i w prywatnych zbiorach działaczy. Zarząd Główny PTTK w dniu 23 lutego 1973 r. podjął uchwałę o powołaniu Regionalnej Pracowni Krajoznawczej w Rzeszowie. Kroniki prasowe odnotowały, że Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK w Rzeszowie została uruchomiona 1 kwietnia 1973 r. Pracownicy etatowi i działacze społeczni ówczesnego zarządu okręgu i zarządu oddziału PTTK w Rzeszowie podjęli wspólną decyzję o zlokalizowaniu pracowni w jednym z pomieszczeń budynku przy ul. Matejki 2. Było to wtedy pomieszczenie na parterze, od strony podwórza. Pierwszym jej pracownikiem i zarazem kierownikiem był mgr Janusz Holski. W Polsce w tym czasie istniały regionalne pracownie krajoznawcze tylko w Gdańsku, Lublinie, Łodzi i Wrocławiu. Rzeszowska pracownia była jedyną na terenie południowo-wschodniej Polski. Na początek zgromadzono 1300 egzemplarzy książek, przewodników, albumów, map i poradników. W dwóch pomieszczeniach pracowni wygospodarowano kącik na czytelnię i punkt sprzedaży wydawnictw regionalnych. W początkowym okresie pracownia była czynna od 8.00 do 16.00 od poniedziałku do piątku, a w soboty od 8.00 do 14.00.

W pierwszym okresie działalności pracownię rzeszowską cechowała daleko posunięta wielokierunkowość działań. Poza prostym regulaminem pracowni opracowanym przez ZG PTTK nie było żadnych konkretnych wzorców pracy i działalności, żadnych ustabilizowanych form pracy. Czym się wobec tego zajmowano? Obok takich form jak udostępnianie książek, map i innych materiałów poprzez wypożyczenia, główny nacisk położono na zapewnienie – wszystkim formom turystyki i wypoczynku odpowiednich i właściwych treści turystyczno-krajoznawczych.

Pracownia zmierzała do tego, aby każda forma zorganizowanego wycieczkowania, każda forma turystyki kwalifikowanej była w dostatecznym stopniu nasycona elementami krajoznawstwa. Krajoznawstwo w tym przypadku było najważniejsze. Bo co to za turystyka bez jej powiązania z historią zwiedzanego regionu, jego kulturą, geografią, zabytkami kultury materialnej, folklorem i zagadnieniami etnograficznymi. Turystyka oderwana od tych zagadnień była i jest bezwartościowym „zaliczaniem” poszczególnych miejscowości czy regionów geograficznych. Nie wnosząc żadnych elementów poznawczych, nie uczy niczego, co jest szczególnie istotne dla środowiska naszych turystów, a szczególnie dla najmłodszych, których sporej grupy nie można lekceważyć.

Samo zbieranie, gromadzenie i rozpowszechnianie materiałów o charakterze krajoznawczym, dotyczących naszego regionu, okazało się niewystarczające i nie wyczerpywało możliwości pracowni i jej pracowników. Wraz z rozwojem pracowni pojawiły się kolejne formy jej działalności, takie jak jej popularyzowanie krajoznawstwa i turystyki. Działalność popularyzatorska realizowana była głównie przez odczyty i pogadanki, audycje radiowe, artykuły prasowe, organizowanie wystaw, wydawanie własnych publikacji oraz kursy i inne formy.

Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK w Rzeszowie w okresie 1998-2008 r.

Powstała w 1973 r. w Rzeszowie Regionalna Pracownia Krajoznawcza ma za sobą 35 letni okres działalności. W okresie ostatnich dziesięciu lat istnienia, kontynuowała przyjęte wcześniej programowe zadania w dziedzinie krajoznawstwa obejmując zasięgiem cały teren regionu, do grudnia 1998 woj. krośnieńskie, przemyskie, rzeszowskie i tarnobrzeskie, i od stycznia 1999 r. do chwili obecnej woj. podkarpackiego. RPK zajmuje 2 pomieszczenia (biblioteka i czytelnia) na II piętrze budynku PTTK o powierzchni 52 m2 będące własnością Oddziału PTTK Rzeszów. W wymienionym okresie w pracowni zatrudnieni byli: Teresa Ryściuk od 1994 r. Anna Smoleń od maja 2004 i Zygmunt Cebula nadal od stycznia 1991 r. Podstawowe formy działalności RPK w okresie ostatnich dziesięciu lat prowadzone były w następujących dziedzinach:

Biblioteka krajoznawcza

• wydawnictwa zwarte – 1800,

• mapy turystyczne i plany miejscowości – 470,

• czasopisma – 180,

• foldery broszury i informatory – 502,

osiągając ogółem 17.311 pozycji. Jest to zbiór specjalistyczny, na który składają się pozycje z dziedziny krajoznawczej, turystycznej i im pokrewnych. Niewątpliwie jest to jedna z nielicznych w Rzeszowie bibliotek, posiadająca tak duży specjalistyczny księgozbiór. Biblioteka Pracowni posiada dwa kartkowe katalogi: alfabetyczno-autorski i rzeczowy. Próby założenia katalogu komputerowego nie powiodły się. Utrzymanie, uzupełnianie i konserwacja zbiorów są możliwe dzięki bardzo dużej pomocy finansowej Oddziału PTTK w Rzeszowie, corocznym dotacjom Zarządu Głównego PTTK oraz indywidualnym darczyńcom. Przynajmniej raz w roku dokonuje się konserwacji posiadanych zbiorów, czyli porządkowanie i prace introligatorskie zniszczonych i uszkodzonych pozycji.

Na uwagę zasługują zbiory wielu kompletnych tytułów unikalnych publikacji, np. „Wierchy”, „Płaj”, „Magury”, „Połoniny”, „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, „Wielki Encyklopedyczny Atlas Świata” oraz serie przewodników z cyklu „Podróże marzeń”. Wartościowy jest także kompletny zbiór serii wydawnictw specjalistycznych Bieszczadzkiego Parku Narodowego: „Roczniki Bieszczadzkie”, „Monografie Bieszczadzkie”, „Ścieżki przyrodnicze”. Ze zbiorów bibliotecznych RPK codziennie od poniedziałku do piątku w godzinach jej otwarcia (dwa razy w godzinach popołudniowych) korzysta duża grupa czytelników, najliczniej wywodząca się z kadry programowej PTTK. Bibliotekę i czytelnię odwiedza także wielu uczniów i studentów, nauczycieli i nauczycieli akademickich oraz innych zainteresowanych. W okresie od 1998 r. do chwili obecnej bibliotekę RPK odwiedziło 4225 osób korzystających ze zbiorów bibliotecznych.

Działalność popularyzatorska i edukacyjna – pogadanki i lekcje krajoznawcze

Popularyzacja krajoznawstwa i turystyki odbywa się poprzez organizację pogadanek, wykładów, spotkań, projekcji filmów wideo i multimedialnych, organizację wernisaży wystaw, wycieczki krajoznawcze i inne ciekawe formy. Odbiorcami najczęściej są zorganizowane grupy młodzieży szkolnej. Pracownicy RPK i współpracujący z pracownią instruktorzy krajoznawstwa prowadzą w bibliotece i czytelni okazjonalnie pogadanki i lekcje krajoznawcze dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Sporadycznie spotkania te odbywają się bezpośrednio w szkołach i placówkach oświatowych. Dotychczas odbyły się 24 tego typu spotkania, w których udział wzięło 645 uczniów. Tematyka pogadanek i lekcji głównie dotyczyła krajoznawstwa, ale także zagadnień PTTK, turystyki, zdobywania odznak, uprawiania turystyki kwalifikowanej, znakowania szlaków turystycznych, bazy schronisk turystycznych. W omawianym okresie 1998-2007 pracownia nie organizowała i nie prowadziła szkoleń dla kandydatów i kadry programowej Towarzystwa, jakie realizowane były w poprzednich dziesięcioleciach. W przyszłości organizacja ewentualnych szkoleń jest możliwa w RPK, bowiem Oddział PTTK w Rzeszowie dysponuje odpowiednią bazą i kadrą.

Działalność wydawnicza

Rozpoczęte w 1995 r. w Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Rzeszowie wydawanie Informatora organizacyjnego PTTK województw południowo-wschodniej Polski „Małopolskie Wędrówki” (wydano 8 numerów, 1/145 do 7/151 i numer specjalny), od 1999 r. było kontynuowane pod zmienionym tytułem „Wędrowiec Małopolski”. Zmiana tytułu związana była z koniecznością uzyskania w Bibliotece Narodowej numeru ISSN dla czasopisma wydawanego nieregularnie. Nie periodyczny charakter czasopisma wynika z braku stałego zabezpieczenia finansowego na bieżące numery i stały nakład. Redagowaniem pisma zajmuje się Kolegium Redakcyjne składające się z kilku osób należących do grupy aktywnych instruktorów krajoznawstwa z Oddziału PTTK w Rzeszowie.

Dotychczasowy skład Kolegium Redakcyjnego „Małopolskich Wędrówek” i „Wędrowca Małopolskiego”:

1. Cebula Zygmunt (1995-nadal), sekretarz redakcji i redaktor prowadzący (1995-1998).
2. Dziurawiec Tomasz (1995-nadal).
3. Hadała Antoni (1999-nadal), sekretarz redakcji (1999-nadal).
4. Jarosińska Małgorzata (1999-nadal), redaktor prowadzący (1999-2004).
5. Jońca Edmund (1995-nadal).
6. Karczmarzewski Andrzej (2005-nadal), redaktor prowadzący (2005-nadal).
7. Ślusarz Jacek (1995-2002), adiustacja tekstów i korekta (1995-2003).
8. Taradajko Eugeniusz (2005-nadal).
9. Wiktor Artur (1999-2004).
10. Zarzycki Bogusław (1995-2000).
11. Zawiślak Ryszard (1995-2004).

W okresie ostatnich dziesięciu lat nastąpiło kilka zmian kadrowych, oraz na stanowisku redaktora prowadzącego i sekretarza redakcji. Co pewien czas zmieniano szatę graficzną wydawnictwa, podnosząc poziom edytorski i wprowadzając kolorowe zdjęcia. Przy niezmienionej stronie tytułowej wprowadzano zmiennie stronę z konkursami krajoznawczymi i przyrodniczymi. Kolegium Redakcyjne „Wędrowca Małopolskiego”, a szczególnie Antoni Hadała – sekretarz redakcji, stale zabiega o nowe ciekawe materiały krajoznawcze, nowe tytuły artykułów oraz autorów tekstów. W okresie dziesięciu lat przez 17 numerów nieregularnego wydawnictwa turystyczno-krajoznawczego „Wędrowiec Małopolski” przewinęło się wiele ciekawych i bardzo interesujących, a nawet nowatorskich tekstów 110 autorów. W okresie ostatnich dziesięciu lat ustaliła się kilkunastoosobowa grupa autorów stale współpracujących z Redakcją i Kolegium. Wszystkie prace w Kolegium Redakcyjnym i Redakcji prowadzone są społecznie, nie wypłaca się także honorarium dla autorów.

Zgodnie z „ustawą o obowiązkowym egzemplarzu” redakcja „Wędrowca Małopolskiego” wysyła wydawane czasopismo do wszystkich bibliotek uniwersyteckich, głównych bibliotek PTTK, Regionalnych Pracowni Krajoznawczych w kraju, wszystkich oddziałów PTTK w woj. podkarpackim oraz innych stałych odbiorców. Do innych form wydawniczych pracowni zaliczyć można: katalogi wystaw krajoznawczych, foldery, składanki, oraz inne drobne druki ulotne.

Działalność wystawiennicza

W czytelni Regionalnej Pracowni Krajoznawczej od 15 listopada 1991 r. urządzono i powołano do działania Galerię Krajoznawczą PTTK „ROZMAITOŚCI”, w której prezentowane są wystawy o tematyce krajoznawczej, przyrodniczej, ochrony zabytków i inne. W okresie od 1991 – 2008 r. zorganizowano łącznie 66 wystaw, w tym 48 ekspozycji w ostatnim okresie 10 lat. Średnio w każdym roku przygotowywane jest 4-5 wystaw krajoznawczych. Podstawową techniką wystawianych prac jest fotografia, ze zdjęciami kolorowymi, czarno-białymi oraz przetwarzanymi komputerowo. Rzadkością są także wystawy w innych technikach, np. plastyczne oraz wystawy pamiątek krajoznawczo-turystycznych.

Do najciekawszych wystaw urządzonych w okresie 1998-2008 zaliczyć należy:

1. „Twierdze Polskie” – Leszka Świdra
2. „Arboretum w Bolestraszycach” – Jana Dareckiego – „Jano”
3. „Moje magiczne miejsce” – Jerzego Wygody
4. „Kresy w fotografii” – Ingi Kunysz
5. „Rzeszów-taki był, lata 1978-1992” – Jerzego Wygody
6. „Jaskinie-wyprawa do wnętrza ziemi” – Janusza Płodzienia
7. „Barwy Zakarpacia” – Piotra Pyrcza
8. „Krym-półwysep rozmaitości” – Aleksandra Bara
9. „65 rocznica Zbrodni Katyńskiej – droga do prawdy” – Eugeniusza Taradajko
10. „Na ziemi i na niebie” – Antoniego Hadały, Łukasza Kuczmarza i Beaty Stybak
11. „Łopienka – jest takie miejsce na ziemi” – Zbigniewa Kaszuby
12. „Z wiatrem po górach” – Piotra Pyrcza
13. „Kraina na słupach” – Aleksandra Bara
14. „Pyszne lato” – Mieczysława Łypa
15. „W krainie opuszczonych cerkiewek” – Bogusława Floriana

Wystawy cieszą się dużą popularnością wśród zwiedzających. Średnio każdą wystawę odwiedza od 50-250 osób. Prowadzone kroniki wystaw (3 zeszyty) dokumentują działalność Galerii „Rozmaitości”, autorów wystaw, pamiątki, katalogi, foldery i wpisy zwiedzających.