Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy w Supraślu

Informacją ze strony Świat Zabytków

Jeden z pięciu prawosławnych klasztorów męskich w Polsce. Monaster został ufundowany przez Aleksandra Chodkiewicza przed 1497 rokiem.
W okresie, gdy administrowanie klasztorem przejęli bazylianie, kompleks wraz z zabudowaniami został rozbudowany. Bazylianie wstawili do cerkwi monasterskiej nowe, barokowe wyposażenie. W 1643 opat Nikodem Szybiński zamówił dla niej nowy trzyrzędowy ikonostas ze zwieńczeniem. Było to jedno z najwybitniejszych barokowych dzieł tego typu w regionie. Między 1642 a 1652 rokiem w głównej świątyni klasztoru znalazły się również cztery ołtarze boczne.
W 1764 spisany został inwentarz wyposażenia klasztoru, który wykazał, iż wówczas wspólnota była w dobrej sytuacji materialnej. Wspólnota kilkakrotnie wchodziła w konflikt z unickimi metropolitami kijowskimi. W 1778 roku, przez osiem lat trwał konflikt o wybranie przełożonego, niestety, w tym czasie, założenie klasztorne znacznie zubożało.
Klasztor w Supraślu wsparł finansowo powstanie kościuszkowskie, zaś jego drukarnia publikowała uniwersały władz powstańczych. Zaangażowanie zakonników w polskie powstanie narodowe stało się przyczyną ograniczania działalności wspólnoty przez władze zaboru pruskiego, w którym Supraśl znalazł się w wyniku III rozbioru Polski. W Prusach główna cerkiew klasztorna stała się katedrą unickiej diecezji supraskiej. W 1796 majątek wspólnoty został skonfiskowany przez władze pruskie.
W 1824 klasztor w Supraślu został ponownie objęty przez Kościół prawosławny. Część zabudowań monasterskich pełniła już wówczas inne niż pierwotne funkcje. W pierwszych latach po przywróceniu klasztorowi pierwotnego wyznania we wnętrzu jego świątyń dokonano znaczących zmian, które miały wyeliminować z niego unickie elementy. Usunięcie ołtarzy bocznych i organów zostało źle przyjęte przez miejscowych wiernych. Do odnowy monasteru znacząco przyczynił się archimandryta Mikołaj Dołmatow, przełożony klasztoru od 1881.
W 1915 mnisi udali się na bieżeństwo, zabierając ze sobą całe ruchome wyposażenie klasztoru. latach 1939–1941 monaster został zdewastowany przez kwaterujące w nim wojska radzieckie. W cerkwi św. Jana Teologa została urządzona kuchnia, zaś w głównej świątyni – kuźnia. Żołnierze wynieśli z budynku ikony i zniszczyli barokowy ikonostas. Zachowane oryginalne fragmenty polichromii „freski z Supraśla”, obecnie eksponowane w klasztorze, w pałacu archimandrytów.