Historia Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK we Wrocławiu

Wstęp

W marcu 1951 r. został zorganizowany we Wrocławiu Zarząd Okręgu PTTK, a w 1952 r. pierwszy Oddział PTTK – zwany Miejskim, później Wrocławskim. Obejmował swoją działalnością miasto
i bliskie okolice. Z inicjatywy i przy pomocy działaczy Oddziału powstawały koła, później oddziały PTTK w okolicznych miejscowościach, jak Trzebnica, Syców, Strzelin, Środa Śląska, Sobótka, Góra, Milicz. W 1963 r. Oddział otrzymał nowy lokal – Rynek 38, gdzie znalazły pomieszczenia BORT, Biuro Zarządu Oddziału oraz sala klubowa i pomieszczenia pomocnicze. Lokal ten był użytkowany
w całości lub częściowo do 1993 r. Komisja Krajoznawcza została powołana w roku 1965.

RPK w latach pionierskich 1968-1975

„(…) Powołując się na uchwałę Prezydium ZG PTTK z dnia 26.04.1967r o powołaniu 5 regionalnych pracowni krajoznawczych w kraju, Zarząd Okręgu PTTK we Wrocławiu wystąpił 10 X 68 r. z pismem do ZG PTTK o sfinalizowanie decyzji, pismo podpisali przewodniczący Komisji Krajoznawczej Kazimierz Kulas i wiceprezes ZO PTTK Zbigniew Kukiz.  Za datę powołania Regionalnej Pracowni Krajoznawczej należy uważać 1 listopada 1968 rok.” (cytat z pisma-maszynopisu z 1976 r).

Decyzją Zarządu Okręgu PTTK we Wrocławiu z listopada 1969 r., Śląska Pracownia Krajoznawcza została powierzona do prowadzenia Oddziałowi PTTK przy Związku Nauczycielstwa Polskiego, który decyzją z dnia 2 lutego 1970 przekształcono w Oddział PTTK Dzielnicowy „Śródmieście” Wrocław, przy ul. Cybulskiego 1. RPK mieściła się w małym pokoiku o pow. 10 m². Pierwszy okres organizacyjny objął dwa miesiące od 1 listopada do 31 grudnia 1969 r. (w sprawozdaniu z tego okresu zamieszczono informację, „z uwagi na ograniczenia w sprzedaży mebli dla instytucji nie zakupiono sprzętu”). Inicjatorem i organizatorem Dolnośląskiej (Śląskiej, Okręgowej) Poradni Pracowni Krajoznawczej (jako jednej z pierwszych w PTTK) była Okręgowa Komisja Krajoznawcza, której do 1 X 1973 r. przewodniczył kol. Kazimierz Tumski.

Od 1 I do 1 IV 1970 r. pracownia nie działała, ponieważ nie otrzymała obiecanego lokalu oraz środków z ZG PTTK. Od 1 IV wznowiła działalność w niewielkim pomieszczeniu wydzielonym przez Oddział Wrocław Śródmieście. Od kwietnia do czerwca 1970 roku trwało urządzenie pracowni.

K. Tumski został kierownikiem zatrudnionym na ½ etatu od dnia 1 IV 1970 do dnia 31 XII 1973 roku. Od maja do grudnia 1970 trwały starania o większy lokal w Wydziale Spraw Lokalowych, przy czym w III kwartale trwała organizacja Punktu Informacji Turystycznej. W końcu 1970 r. Wydział Spraw Lokalowych Prezydium Rady Narodowej we Wrocławiu przydzielił dla RPK lokal (ok. 100 m² w Śródmieściu i od 1 IV 1971 r. RPK rozpoczęła kolejny etap działalności w nowym lokalu.

Pracownia dysponowała ok. 400 książkami, udostępniała czytelnię wydawnictw regionalnych – ok. 20 tytułów periodyków. W celu upowszechniania krajoznawstwa z inicjatywy K. Tumskiego powołano Studium Wiedzy o Regionie. W jego ramach odbyło się 20 specjalistycznych prelekcji, zorganizowano I Młodzieżowy Zlot Krajoznawczy Dzielnicy Śródmieście, który można uznać za zalążek późniejszej imprezy – Młodzieżowej Dolnośląskiej Olimpiady Krajoznawczej.

Zapotrzebowanie na tego typu działalność było duże i 17 maja 1972 r. Zarząd Oddziału wystosował pismo do Zarządu Głównego postulując zwiększenie środków oraz limitu etatów z ½ do 1½.  Stanowisko Oddziału poparł Zarząd Okręgu.

Ok. 1973 r., kol. Jerzy Komorowski – IKP, zaproponował założenie punktów informacji turystycznej wspomagających RPK, w odpowiednio oznakowanych mieszkaniach prywatnych kadry instruktorskiej.  Po kilku latach idea ta wygasła.

W zakresie zadań Regionalnej Pracowni Krajoznawczej Dolnego Śląska było:

• inicjowanie i prowadzenie inwentaryzacji krajoznawczej regionu oraz publikacja jej wyników
• organizacja bibliotek krajoznawczych w Oddziałach PTTK i w schroniskach oraz opieka nad nimi
• propagowanie idei krajoznawczych
• szkolenie aktywu krajoznawczo-turystycznego
• stała współpraca z placówkami zajmującymi się tematyką krajoznawczą oraz prasą i radiem
• poradnictwo dla działaczy krajoznawczych i turystycznych
• prowadzenie Studium Wiedzy Krajoznawczej o Dolnym Śląsku
• organizacja konkursów krajoznawczych.

Zaprenumerowano prasę i czasopisma krajoznawczo-turystyczne, zaczęto robić zakupy książek i map, organizowano prelekcje, opracowano dwa foldery n/t „Piękno przyrody Ziemi Milickiej” i „Masyw Ślęży”, opracowano materiały z Ogólnopolskiego Sejmiku Krajoznawczego w Szczawnie Zdroju odbytego w dniach 29-30 XI 1969 r., wydano broszurę informacyjno-szkoleniową p.t.: „Zachodnie Podgórze Sudeckie”.

Przeprowadzono inwentaryzację krajoznawczą Dolnośląskiego Parku Kultury i Wypoczynku „Ślęża”. W czerwcu 1970 r. z inicjatywy K. Tumskiego w ramach Pracowni zorganizowano Śląski Klub Krajoznawczy. Z inicjatywy K.R. Mazurskiego, reprezentującego  Dolnośląską Komisję Krajoznawczą i Witolda Prelicza z Komisji Krajoznawczej O. Wrocławskiego został wydany
w Oddziale Wrocławskim pierwszy numer kwartalnika pt. „Informator Krajoznawczy”. Klub organizował specjalistyczne wycieczki krajoznawcze i wieczornice dla swoich członków i społeczeństwa wrocławskiego oraz Młodzieżowe Zloty Krajoznawcze Dzielnicy Śródmieście.

Biblioteka krajoznawcza składała się z przewodników, monografii, opracowań naukowych i map dotyczących głównie Dolnego Śląska. Zbiory powstały w wyniku zakupów w księgarniach i antykwariatach ze środków finansowych PTTK oraz darowizn.

Pracownia wraz z Towarzystwem Miłośników Wrocławia z inicjatywy K. Tumskiego prowadziła otwarte Studium Wiedzy Krajoznawczej o Dolnym Śląsku z udziałem wykładowców z wrocławskiego środowiska naukowego. Od listopada 1971 r. do maja 1972 r. i od listopada 1972 r. do marca 1973 r. spotkania odbywały się w lokalu oddziału, od 1 III 1973 r. w Muzeum Archeologicznym. Zajęcia na studium zorganizowane były w cyklach tematycznych, oto przykłady: „Wybrane zagadnienia z dziejów Śląska”, „Wybrane zagadnienia z historii i kultury Dolnego Śląska”, „Geologia i historia”. Obowiązki kierownika studium pełnił kierownik RPK, zaś Towarzystwo Miłośników Wrocławia opłacało prelegentów. Od 20 października 1973 r. do 31 maja 1974 r. zajęcia odbywały się co poniedziałek w godz. 17.30 – 20.00. Kierownik RPK udzielał zainteresowanym trzy razy w tygodniu w godz. 17.00 – 21.00 pełnych porad krajoznawczo-turystycznych.

Z dniem 1 stycznia 1973 r. Okręgowa Pracownia Krajoznawcza została organizacyjnie podporządkowana Zarządowi Okręgu PTTK przy ul. Kołłątaja 32 i zgodnie z nową instrukcją Zarządu Głównego zmieniła częściowo swoją nazwę na – Regionalna Pracownia Krajoznawcza. Zorganizowano (przy pomocy ZG PTTK) seminarium krajoznawcze nt. „Inwentaryzacja krajoznawcza”. Wzbogacono zbiór książek i czasopism, kupiono aparat fotograficzny „Zenit”, z Zarządu Okręgu pozyskano sprzęt audiowizualny i księgozbiór. W wyniku starań pracowni, Zarząd Okręgu PTTK i Dolnośląski Ośrodek Informacji Turystycznej prowadzony przez kol. Czesława Cetwińskiego, powołały wspólny organ – biuletyn (kwartalnik) pt.: „Dolnośląskie Szlaki”, a w IV kwartale 1973 r. powołano Zespół Redakcji pod przewodnictwem dr. Bronisława Turonia, późniejszego Członka Honorowego PTTK.

W wyniku nieporozumień miedzy Okręgową Komisją Krajoznawczą a RPK przestał istnieć Śląski Klub Krajoznawczy. Kol. K. Tumski z powodu nawału pracy dydaktycznej w szkolnictwie zrezygnował z kierownictwa RPK. Z dniem 1 października 1973 r. została zatrudniona na pełnym etacie w pracowni kol. mgr Urszula Koniuch – absolwentka geografii Uniwersytetu Wrocławskiego (jako instruktor ds. krajoznawstwa). W listopadzie 1973 złożyła wizytę w KK ZG PTTK i RPK w Łodzi, celem zdobycia doświadczeń. W swej pracy realizowała postanowienia II Kongresu Krajoznawstwa w Gdańsku z 1970 r. i Ogólnopolskiej Narady Krajoznawczej w Wiślicy z lipca 1972 roku. Uczestniczyła w pracach związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem obchodów 100-lecia zorganizowanej turystyki polskiej w Kłodzku i Polanicy. Na tę okoliczność zorganizowano sesję naukową na temat: „Organizacja turystyczna na Dolnym Śląsku w latach 1946 – 1966”. W sprawozdaniu z działalności RPK w 1974 roku pisała, iż rok ten był przeznaczony przede wszystkim na uporządkowanie zbiorów pracowni i czytelni, która w międzyczasie została wyposażona w nowe meble i regały. Do zbiorów RPK przekazano ok. 1000 książek z Okręgu. Uporządkowano zbiory i założono nowe księgi inwentarzowe. Zgromadzono 1230 vol. dotyczących przede wszystkim Dolnego Śląska (przewodników, informatorów książek z dziedziny historii zabytków i architektury), oraz materiały szkoleniowe dla kadr turystycznych, opracowania dotyczące ruchu turystycznego i historii turystyki. Zgromadzono 210 roczników czasopism (ok. 20 tytułów), 410 map i planów. Ogólna wartość księgozbioru wynosiła 57 877,25 zł.

Pracownia otrzymała dotację z ZG PTTK w wysokości 20 000 zł., które wykorzystała m.in. na:

• zakup książek na łączną sumę 9 131,50 zł
• prenumeratę czasopism na rok 1975, 2 265,- zł
• aparat fotograficzny „Start 66”, 1 476,- zł
• megafon turystyczny, 2 700,- zł

Na zakup magnetofonu kasetowego RPK nie uzyskała zgody Wydziału Handlu Urzędu m. Wrocławia.

Ze zbiorów skorzystało ok. 500 osób, Studium Wiedzy Krajoznawczej o Dolnym Śląsku (która to nazwa została ustalona po nawiązaniu współpracy z TMW) miało 180 słuchaczy, dla których zorganizowano 6 prelekcji.

W celu poszerzenia wiedzy Kierowniczka odwiedziła też dwie placówki RPK – w Krakowie i Toruniu oraz Centralną Bibliotekę Górską w Krakowie.

Pracownia obsługiwała Dolnośląską Komisję Krajoznawczą w tym Podkomisję Fotografii i Filmu oraz Regionalne Kolegium Instruktorów Krajoznawstwa. Kol. Urszula Koniuch wraz z kol. I. Trafikowską i kol. Krzysztof  R. Mazurskim, uporządkowała całą dokumentację Komisji od roku 1968. W RPK znajdowała się dokumentacja życia społecznego od 1954 r. Obejmowała ona wycinki prasowe, ulotki itp., które niestety zaginęły przy kolejnych reorganizacjach.

Podpisano umowę między Wydawnictwem Narodowym im. Ossolińskich a Zarządem Okręgu PTTK na wydrukowanie „Bibliografii krajoznawczej woj. wrocławskiego za lata 1945-1970” jak też uzyskano fundusze na ten cel – w sumie 90 000 zł. Dzięki dalszym staraniom Pracowni
i Dolnośląskiego Ośrodka Informacji Turystycznej wydrukowana została broszura „Krajoznawstwo w woj. wrocławskim”. Rozesłano ją do wszystkich Oddziałów PTTK w regionie i aktywnych działaczy – krajoznawców.

Na rok 1975 i lata następne zaplanowano m.in. gromadzenie archiwum dokumentów życia społecznego jednostek PTTK z terenu okręgu, współpracę z komisjami statutowymi ZO PTTK. Dzięki uprzejmości Zakładu Produkcyjnego Foto-Pam PTTK i przedsiębiorstwa „Ruch” założono zbiór ok. 2000 widokówek z terenu byłego woj. wrocławskiego. Uczestniczono w akcji-kampanii „Polska Naszych Dni”, organizacji „Turnieju Krajoznawczego”, „Giełdzie Przeźroczy Krajoznawczych”, plenerach fotograficznych, spotkaniach z Grupą Łużycką (dr J. Pawlik). Pomieszczenie RPK było jednocześnie salą konferencyjną Zarządu Okręgu PTTK. W 1975 r. sprawy formalne RPK prowadził Oddział PTTK przy Prasie, Radiu i TV. Ze zbiorów i porad skorzystało ok. 500 osób – odnotowano wzrost zainteresowania zbiorami RPK ze strony studentów AWF – kierunek turystyka i rekreacja oraz Uniwersytetu Wrocławskiego – kierunek nauki przyrodnicze. Zapoczątkowano zbiór okazów minerałów i skał występujących na terenie Dolnego Śląska – ofiarodawcy Krzysztof  R. Mazurski i Urszula Koniuch.

RPK w latach 1976-1989

W 1976 r. Pracownią kierowała Urszula Śliwińska (z d. Koniuch). Dotacja ZG PTTK wzrosła do 30 000 zł W katalogu alfabetycznym znalazło się 1562 pozycje książkowe, 264 roczniki czasopism, 303 mapy (wartość biblioteki to 68 837,35zł.) oraz wycinki prasowe od 1954 r., 228 fotogramów i 200 przeźroczy. Wydano „Bibliografię Krajoznawczą woj. wrocławskiego 1945-1970”, „Bibliografię wydawnictw PTTK na Dolnym Śląsku 1950-1975” „V Forum Krajoznawstwa Dolnośląskiego”, „Łużyce Wschodnie” i „Sobótki” (wszystkie pozycje pod redakcją Krzysztof  R. Mazurskiego były współwydaniami z Wojewódzką Komisją Krajoznawczą).

RPK, która od 1975 r. po likwidacji Zarządu Okręgu podlegała Zarządowi Wojewódzkiemu, w 1977 r wydała następujące pozycje:

• Społeczna i kulturalna rola krajoznawstwa (materiały posesyjne)
• Wystawy krajoznawcze w PTTK
• Fotografia PTTK na Dolnym Śląsku
• Panorama pamięci narodowej – katalog prac „Polska naszych dni”
• Krajobrazy ojczyste – scenariusz do prac „Polska naszych dni”
• Turystyka piesza na Dolnym Śląsku
• Zasłużeni krajoznawcy dolnośląscy

(prawie wszystkie pozycje przygotowane przez Wojewódzką Komisję Krajoznawczą pod red.  Krzysztofa R. Mazurskiego), oraz materiały na Zjazd Wojewódzki PTTK.

Pracownia współorganizowała konkurs na prace magisterskie z Uniwersytetem Wrocławskim i Akademią Wychowania Fizycznego.

Kierowniczka RPK wykonała na studium podyplomowym i przekazała do zbiorów RPK pracę „Wytyczne do perspektywicznego zagospodarowania turystycznego dla potrzeb wypoczynku świątecznego mieszkańców LGOM”. Do obowiązków kierownika RPK należała również techniczna obsługa komisji ZW PTTK – Krajoznawczej, Fotografii Krajoznawczej, Podkomisji Historii i Tradycji, Regionalnego Kolegium Instruktorów Krajoznawstwa  i Zespołu Współpracy Regionalnej „Dolny Śląsk”, niestety pochłaniało to ok. 80% czasu pracy.

W 1978 r. działalność RPK, z powodu złych warunków lokalowych oraz obowiązków technicznej obsługi komisji ZW, uległa osłabieniu. Zorganizowano dwa szkolenia dla studentów AWF i UWr, Wydano i rozpowszechniono broszury:

• Scenariusz PND „Kraj wielkiego budowania”
• Panorama Pamięci Narodowej w woj. wrocławskim (jw.)
• Zasłużeni krajoznawcy dolnośląscy (jw.)
• Krajoznawstwo w turystyce kwalifikowanej
• Problemy krajoznawstwa dolnośląskiego (materiały sesyjne),
• Podstawowe kierunki dolnośląskiego krajoznawstwa
• Inwentaryzacja krajoznawcza (Materiały metodyczne)
• Materiały Fotografii krajoznawczej (zbiór tekstów metodyczno-informacyjnych)
• Krajobrazy ojczyste we Wrocławiu
• Historia Dolnego Śląska (materiały metodyczne dla przewodników i krajoznawców)
• Geografia Dolnego Śląska (j.w.)
• Wystawy krajoznawcze w PTTK
• V Forum Przewodnictwa – Wrocław (tematy regionalno-metodyczne)
• Bibliografia krajoznawcza woj. wrocławskiego 1971-75 (T. i K.R.  Mazurscy)

W kwietniu pracownię wizytował v-ce przewodniczący Komisji Krajoznawczej kol. Edmund Mieroszewicz – Honorowy Członek PTTK. Stwierdził złe warunki lokalowe oraz nieregulaminowe obciążenie kierownika RPK obowiązkami technicznymi. Z wnioskami pokontrolnymi zapoznał Zarząd Wojewódzki PTTK. Dnia 4 XII 1978 r. Zarząd Główny (sekretarz generalny Jacek Węgrzynowicz) interweniował pisemnie w Zarządzie Wojewódzkim w sprawie Pracowni.

W 1979 r. RPK etatowo była prowadzona przez mgr Urszulę Śliwińską, która z powodzeniem kontynuowała prace. Niezwykle pomocną była kol. Ewa Alkiewicz, społeczny współpracownik RPK, która dokonała m.in. przeglądu i oceny bibliotek oddziałowych.

W ciągu 11 lat istnienia RPK wydano ok. 40 publikacji.

Do 1980 r., Pracownia mieściła się w pokoju przejściowym. Z dniem 1 I 1980 r. Pracownię przeniesiono do obecnego lokalu Oddziału Wrocławskiego PTTK (Rynek-Ratusz 11/12), przy czym na przełomie lat 1989/90 budynek ten został przez Oddział kupiony od Zarządu Miasta dzięki staraniom prawnika kol. Jerzego Załęskiego, wieloletniego Prezesa Oddziału. Według projektu kol. Janusza Zaremby wykonano nowy wystrój sali klubowej. Był to najlepszy wystrój przez kilka lat, do czasu ponownego odmalowania sali. Do dzisiaj nie było lepszego, ładniejszego.

ZG dofinansowało RPK kwotą 50 000 zł.

Działalność roku 1981 była mocno ograniczona przez warunki społeczno-ekonomiczne oraz wprowadzenie w grudniu stanu wojennego. Konieczność uzyskiwania zgody na podróż do innej miejscowości paraliżowała działania do kwietnia 1982 r. Od 1 IX 1981 r. do X 1983 r. etatową kierowniczką RPK została mgr Ewa Dziurdź (geograf) współpracująca z Komisją Krajoznawczą ZW PTTK, której przewodniczącym był kol. Zbigniew Wojciechowski.

W 1982 r. zbiory biblioteczne powiększyły się o ok. 250 pozycji – zakupów i darowizn, oraz 20 map. Powiększano kolekcje skał, w kwietniu i maju zorganizowano 6 wykładów otwartych „Historia architektury Wrocławia”. Wraz z Komisja Fotografii Krajoznawczej zorganizowany został z okazji
I Wrocławskich Dni Turystyki „Przegląd filmów amatorskich o tematyce turystyczno-krajoznawczej” a z Komisją Krajoznawczą 2 wystawy „Wrocław na starej fotografii” i „Turystyczna prasa Europy”. Pracownia włączyła się w obchody 100-lecia urodzin Mieczysława Orłowicza oraz na polecenie prezesa ZW, sporządzono szkicowe opracowanie wraz z mapą „Zagospodarowanie turystyczne woj. wrocławskiego” (na potrzeby egzekutywy KW PZPR)”. W bibliotece znajdowało się 2094 vol., 417 map i planów, prenumerowano 16 tytułów czasopism i tytułów prasy, gromadzono wycinki prasowe dotyczące życia PTTK i działalności turystyczno-krajoznawczej na Dolnym Śląsku. 7 zestawów przeźroczy (od 30 do 100 szt.) wykorzystywały ogniwa PTTK. 160 czytelników miało założone karty czytelnicze, wypożyczono ok. 600 pozycji wydawniczych, z zasobów korzystano głównie na miejscu.

Od 1 X 1983 r. na stanowisku kierownika RPK zatrudniono mgr Stefana Dębickiego, 22 X 1984 r. rozpoczęła pracę w RPK na stanowisku stażystki Elżbieta Książek – absolwentka Państwowego Studium Kulturalno-Oświatowego i Bibliotekarskiego. W 1984 r. Pracownia nadal nie miała samodzielnego pomieszczenia. Gromadziła i udostępniała zbiory, które powiększyły się m.in. o karty inwentaryzacyjne 3 gmin, karty biblioteczne miało 200 osób, ze zbiorów w czytelni korzystało 60 osób, ok. 100 osób skorzystało z porad. Zorganizowano wystawę „Wrocławska Wszechnica Krajoznawcza”, „Życie i twórczość Żeromskiego” oraz wygłoszono prelekcję „Rośliny Karkonoskiego Parku Narodowego”. RPK uczestniczyła w organizacji Dolnośląskiej Młodzieżowej Olimpiady Krajoznawczej. Pracownia korzystała z sal wystawowych i wykładowych Towarzystwa Miłośników Wrocławia, BWA oraz MDK Wrocław Śródmieście.

W 1984 r „zmienił pracę Stefan Dębicki” (cytat ze sprawozdania RPK za lata 1981-1984), po nim pracownią kierowała Elżbieta Książek. Wydano folder „25. lat WKW WIADRUS”, zorganizowano pokaz filmów przyrodniczych i krajoznawczych, propagowano zdobywanie „Plakietki Zbiorów Krajoznawczych” i „Exlibrisu Krajoznawcy Bibliofila”.

W 1985 r. zorganizowano cykl wykładów szkoleniowych (otwartych) nt. „Zamki Dolnego Śląska, „Jaskinie Dolnego Śląska”, „Architektura Wrocławia XIX/XX w.”, przygotowano wydanie „Atrybuty Świętych” – których wizerunki występują w naszym regionie. W ramach I Wrocławskich Dni Turystyki zorganizowano przegląd filmów amatorskich i tematyce turystyczno-krajoznawczej. W związku z setną rocznicą urodzin Mieczysława Orłowicza opracowano referat na okoliczność nadania im. Orłowicza jednej ze szkół wrocławskich. Powołano do życia Dolnośląską Wszechnicę Krajoznawczą, która zainaugurowała swoją działalność cyklem wykładów „Jaskinie w Polsce i na świecie” oraz pracami przygotowawczymi do II Wrocławskich Dni Turystyki. Realizowano projekt kol. Jerzego Załęskiego i uczestniczono aktywnie (jako jedni z pierwszych w kraju) w pracach Inwentaryzacji Krajoznawczej naszego regionu. Prenumerowano pisma: „Gościniec”, „Przyroda Polska”, „Chrońmy przyrodę ojczystą”, „Ziemia”, „Sobótka”. Pracownia wznowiła działalność wydawniczą, ukazały się w druku: „Roman Zmorski na Ślęży” Zbigniewa Szkolnickiego, „Ludzie nauki i ich związki z Wrocławiem” pod red. Juliana Janczaka. Zorganizowano dwie wystawy fotograficzne Andrzeja Rumińskiego: „Legiony Polskie 1914-1918” oraz „Wrocław na starej fotografii”. Pracownia była współorganizatorem sesji „Ludzie nauki i ich związki z Wrocławiem”, wspólnie z Komisją Historii i Tradycji (przewodniczący kol. Andrzej Szantyr) zorganizowała spotkanie „Pionierzy turystyki na Dolnym Śląsku” z okazji 35-lecia PTTK, uczestniczyła w organizacji XV Młodzieżowej Olimpiady Krajoznawczej.

W 1986 roku kierowniczką Pracowni była Elżbieta Czerwińska. Pracownia brała udział w organizacji V Krajowego Przeglądu Filmów Amatorskich nt. turystyki i krajoznawstwa w ramach V Wrocławskich Dni Turystyki oraz w organizacji XV Forum Krajoznawstwa Dolnośląskiego.

W grudniu 1986 kierowniczka RPK odeszła na urlop macierzyński zaś czasowo, do kwietnia 1987 r., zatrudniono na ¾ etatu kol. Karola Ganzela – działacza Klubu „Perpedes”.

Wizytacja RPK przeprowadzona 23.09.1987 r. przez kol. Henryka Pacieja z Opola (członek KK ZG PTTK) wykazała, iż brak lokalu znacznie utrudnia działalność Pracowni, zbiory biblioteczne przechowywane są w szafach na korytarzu, ale katalogi i księgi inwentarzowe prowadzone są poprawnie. Utrudniona jest natomiast działalność popularyzatorska, badawcza i szkoleniowa. Na wyposażeniu są 3 rzutniki, 3 magnetofony, aparatura nagłaśniająca, projektor, 2 aparaty fotograficzne, 2 ekrany, fotosnajper, epidiaskop, przeźrocza, taśmy magnetofonowe. Zbiory biblioteczne zawierają 3167 książek, 469 map, zbiór czasopism 481 egzemplarzy. Cały czas gromadziło się materiały z inwentaryzacji krajoznawczej. Pracownia zorganizowała też wystawę pt.: „Polka w Algierii” eksponowaną w Bibliotece Wojewódzkiej, cieszącą się ogromnym powodzeniem ze względu na różne eksponaty i przedmioty użytkowe. Stała jest współpraca z kolegium redakcyjnym nowego periodyku „Na szlaku” powołanego z inicjatywy kol. Stanisława Nosola, pod red. kol. Piotra Jeszke. (Od XII 2006 r. „Na szlaku” wydawany jest jako miesięcznik w formie internetowej. Redaktorem naczelnym jest kol. Krzysztof R. Mazurski, sekretarzem Andrzej Rumiński, redaktorem technicznym kol. Piotr Dacko, członkiem redakcji kol. Wojciech Radliński. Decyzją Zarządu Oddziału z 15 VI 2009 r. wszystkie numery internetowe po jednym egzemplarzu będą/są drukowane i dostarczane do zbiorów RPK.

W 1988 roku zorganizowano wystawy: „W kręgu kultury Tybetańskiej” (marzec), „Kielecki krajobraz” (czerwiec), „Drogi do Niepodległości” (wrzesień) oraz prelekcje: „Góry, ludzie gór” – ze znanym alpinistą wrocławskim Aleksandrem Lwowem, „Wyprawa Egipt – Izrael – Jordania – Syria – Turcja”, którą poprowadził Wiktor Dorosz, uczestnik wyprawy, „Walory krajoznawcze woj. wrocławskiego” (październik). Opracowano spis i wykaz grobów zasłużonych działaczy O/Wrocławskiego i ustalono ceremoniał składania wieńców na grobach. RPK była w lipcu i sierpniu kontrolowana 9 z pozytywnym skutkiem) przez rewidenta ZG PTTK (kontrola dotyczyła gospodarki finansowej roku 1987).

W 1989 r. kierownikiem RPK został Stanisław Ziobro. Powiększyły się zbiory biblioteczne, pracownia dysponowała 12 zestawami przeźroczy przygotowanymi do prelekcji oraz materiałami inwentaryzacyjnymi z 7 gmin. Współpracowano przy wydaniu I tomu rocznika krajoznawczego „Śląski Labirynt Krajoznawczy” (nakład 1100 egz.). 138 czytelników miało założone karty biblioteczne, z czytelni i innych zbiorów RPK skorzystało ok. 50 osób, z porad również ok. 50 osób. Zorganizowano wystawy „Kwiaty Wrocławia”, Zabytki Wrocławia”, „Wrocław na starej fotografii”, we współpracy z Kołem Przewodników prowadzono społecznie wycieczki dla uczniów wrocławskich szkół podstawowych. Latem popularyzowano walory krajoznawcze Dolnego Śląska w Polskim Radio.

Zbiory RPK w latach 1981-1990

Rok	1982	1984	1985	1986	1987	1988	1989	1990
Księgozbiór	2094	2570	2628	2698	3167	3200	3493	3255
Mapy, plany	417	428	452	461	469	480	914	629
Dotacja ZG (zł)	0	310 000	370 000	664 000	500 000	0	3 500	0

RPK w latach 1990-2009

W 1990 r. kierownikiem RPK została mgr Teresa Klimowicz. W zbiorach Pracowni znajdowało się 38 tytułów prenumerowanych czasopism i dzienników, ok. 200 druków ulotnych, 44 zestawy przeźroczy, negatywy, pocztówki krajoznawcze, plakaty, znaczki, proporczyki i plakietki z imprez, 113 sztuk taśm i kaset magnetofonowych, 20 oprawionych roczników wycinków prasowych, Księga Zasłużonych Działaczy PTTK. Protokolarnie usunięto z księgozbioru 99 książek od wielu lat nie zwracanych przez czytelników. Na wyposażeniu RPK były 3 magnetofony, 1 radiomagnetofon, 1 tuner stereo, 2 wzmacniacze, 2 kolumny głośnikowe, 4 rzutniki, kamera, 3 aparaty fotograficzne. 257 czytelników skorzystało z 308 wypożyczeń, z czytelni skorzystało 86 osób, z archiwum 9, ze sprzętu 23 z porad 61 osób. 24 słuchaczy wykorzystywało zbiory RPK do prac z geografii turystycznej i historii regionu. Stwierdzono duże zaangażowane w prace RPK członków Komisji Krajoznawczej, Historii i Tradycji oraz Opieki nad Zabytkami, a także Regionalnego Zespołu Instruktorów Krajoznawstwa. Karty zinwentaryzowanych gmin znajdowały się częściowo w Pracowni a częściowo w Oddziale Wrocławskim PTTK. Wspólnie z Klubem Turysty zorganizowano giełdę – aukcję krajoznawczą z prezentacją unikalnych zbiorów kartograficznych, we wrześniu rozpoczęto cykl comiesięcznych prelekcji „Wędrówki wrocławskich krajoznawców”. RPK systematycznie współpracowała z redakcją dwumiesięcznika „Na szlaku” i „Śląskiego Labiryntu Krajoznawczego” – prowadziła kolportaż oraz archiwum tych periodyków. Z inicjatywy RPK odbywały się spotkania autorskie. Działalność RPK była popularyzowana w dzienniku „Wieczór Wrocławia”. W pracowni prowadzono punkt „it”. Współpracowano z nauczycielami – opiekunami klas turystyczno-krajoznawczych wrocławskich liceów, organizowano prelekcje, wystawę plakatu krajoznawczego i wystawę fotografii krajoznawczej.

W 1990 r. zlikwidowany został Zarząd Wojewódzki PTTK, a w jego miejsce powołany Regionalny Ośrodek Programowy, którego istotnym składnikiem była Pracownia.

Działalność pracowni w 1991 r. (ostatni rok działania w strukturze wojewódzkiej) była bogata. Prowadzono księgi inwentarzowe wszystkich zbiorów i nabytków, katalog alfabetyczny i w układzie regionalnym. W Pracowni znajdowała się wydana drukiem „Bibliografia krajoznawcza woj. wrocławskiego” 1945-1970 (I tom) i 1971-1975 (II tom). Wydano dwie pozycje autorstwa Krzysztofa R. Mazurskiego „Działalność PTTK na Dolnym Śląsku 1945-1990” (32 str., 100 egz.), „Nobliści śląscy” (28 str., 100 egz.) oraz opracowanie Teresy Klimowicz „Opis krajoznawczy trasy: Wrocław – Radków- Nachod – Adrspasske Skalne Miasto – Wrocław” (16 str., 120 egz.). Wypożyczono 253 pozycje, z czytelni korzystało 95 osób, z innych zbiorów 18. Wykorzystywano zbiory do prac semestralnych i magisterskich. 18 osób pisało prace z dziedziny geografii turystycznej, kultury, rekreacji, historii regionu a nawet wiedzy o teatrze, plastyce, literaturze. Zorganizowano wystawy „Dawna kartografia Sudetów”, „Przedwojenne pocztówki Sudetów”, „Dawne znakowanie szlaków”, w kontynuowanym cyklu „Wędrówki Wrocławskich Krajoznawców” wygłoszono 6 prelekcji z prezentacją zbiorów i przeźroczy. Wrocławscy krajoznawcy do końca 1991 r. zinwentaryzowali 39 z 40 gmin województwa. Na działalność RPK przeznaczono 58 059 zł, z czego 30 000 to dotacja UKFiT przekazana za pośrednictwem ZG PTTK.

Po roku rozwiązano ROP, a pracownia została protokolarnie przekazana do Oddziału Wrocławskiego PTTK. Umowę użyczenie ze strony ZG podpisali główna księgowa Barbara Strzelecka i sekretarz generalny Wojciech Redzej, ze strony Oddziału prezes Jerzy Załęski i skarbnik Krystyn Chudoba. Po likwidacji ZW PTTK, RPK wraz z etatowym pracownikiem i zbiorami przeszła do O/Wrocławskiego. W wyniku zmian ustrojowych w kraju i kryzysu gospodarczego zabrakło w 1992 r. środków na etat kierownika RPK. W 1993 roku Oddział nie miał środków na zatrudnienie kierownika, zbiory powierzono kierownikowi klubu O/Wrocławskiego i były one udostępniane w bardzo wąskim zakresie. Pomimo tych trudności dalsze zakupy książek były finansowane przez ZG PTTK. Przez pewien czas Pracownia była udostępniana dorywczo przez urzędującego wiceprezesa O/Wr PTTK kol. Andrzeja Gełę, ze zbiorów można było skorzystać raz w tygodniu przez 2 godziny, aż przestała w zasadzie działać zupełnie. Koszty utrzymania lokalu (2040 zł) pokrył Oddział, zakupy książek w wysokości 1500 zł – ZG PTTK. Na uzupełnienie księgozbioru ZG PTTK przekazał 1000 zł. Z pracowni korzystali autorzy przewodników, studenci i uczniowie. Dokumentacja z zakończonej inwentaryzacji krajoznawczej gmin woj. wrocławskiego była przechowywana w specjalnej szafie i udostępniania autorom i studentom. Oddział informował, że nie ma środków na działalność RPK.

W grudniu 1994, RPK została przejęta przez Komisję Krajoznawczą Oddziału i odtąd była prowadzona społecznie przez trzyosobowy zespół: Andrzeja Rumińskiego – ZIK, Jerzego Załęskiego – ZIK (przewodniczący Komisji Krajoznawczej) oraz nie będącą członkiem KK Irenę Kozioł-Załęską – IKR. Pozostali członkowie Komisji współpracowali z tą trójką, pomagając od czasu do czasu w prowadzeniu Pracowni, a zwłaszcza biblioteki.

RPK współpracowała z zespołem młodzieżowym przy redakcji: „Wędrowca” – kwartalnika turystyczno-krajoznawczego dla młodzieży szkolnej, którego wydano 10 numerów w latach 1994-1999.

W Pracowni udostępniano zbiory, udzielano porad. Regionalne Odznaki Krajoznawcze weryfikował Andrzej Rumiński. W 1996 r. na uzupełnienie księgozbioru ZG przekazał 400 zł. W 1997 r. poza udostępnianiem zbiorów, poradnictwem i weryfikacją odznak, organizowano w pierwsze wtorki miesiąca prelekcje krajoznawcze. Dotacja ze strony ZG na doposażenie RPK wzrosła do 2100 zł. W 1998 r. Pracownia współorganizowała XVII Forum Krajoznawstwa Dolnośląskiego. W 1999 r. RPK była współorganizatorem sejmiku przedkongresowego, 2 wystaw, 6 prelekcji , wydano „Wędrowca” nr 1-2 i 3-4 oraz katalogi wystaw opracowane przez Andrzeja Rumińskiego: „Grafiki wileńskie A. Kaczyńskiego” i „Grodno w rysunkach Ryszarda Natusiewicza”. Na koniec roku w zbiorach pracowni znajdowało się 3629 vol. 1260 map, 22 tytuły czasopism, fotogramy, 72 zestawy przeźroczy i karty z inwentaryzacji woj. wrocławskiego. W latach 1998-2000 dofinansowanie ze strony ZG wynosiło 1500 zł rocznie.

W latach 2000 – 2009 kontynuowano gromadzenie i udostępnianie zbiorów

Rok	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007
Książki (vol.)	3737	3887	4001	4097	4211	4330	4401	4516
Mapy		985	1044	1062	1011	1041	1068	1087
Odznaki krajoznawcze	19	30	5	47	19	24	19	17
Dotacja ZG	1000	1000	1000	1000	1500	1500	1500	1500

W RPK można było również zweryfikować odznakę Turysta Przyrodnik oraz Młodzieżową Odznakę Krajoznawczą PTTK.

Regularnie odbywały się tzw. „czwartki krajoznawcze” cieszące się dużym zainteresowaniem społeczeństwa, które informowane było i jest o nich w regionalnej prasie. Organizacja czwartków od 2003 r. była początkowo prowadzona we współpracy z Kołem nr 4, które zajmowało się ich popularyzacją, a od 2006 r. samodzielnie. Od 2006 roku weryfikację Odznaki Krajoznawczej Polski prowadził w RPK Andrzej Rumiński, członek Centralnego Zespołu  Weryfikacyjnego przy KK ZG PTTK. W prelekcjach multimedialnych uczestniczyło zwykle od 40 do 130 osób, zorganizowano ich w latach: 2005 – 10, 2006 – 10, 2007 – 9, 2008 – 18, do marca 2009 – 20. Odbywały się też prelekcje instruktorów krajoznawstwa, członków Oddziału: Stanisław Jastrzębski – 5, Jerzy Maciejewski – 3, Jan Pacześniak – 3, Eugeniusz Rachwalski – 1, Andrzej Rumiński -1, Zbigniew Wojciechowski – 3,  Irena i Jerzy Załęscy – 21, oraz prelekcje innych osób: Tadeusz Domański – 2, Dziuba Stanisław – 1, Janusz Fuksa – 1, Piotr Gawlik – 3, Tadeusz Kukiz – 1, Lech Laskowski – 1, Aldona i Lech Laskowscy – 1, Skrzypczyk Czesław – 4, Trojczyk Jerzy – 1, H. i R. Werszlerowie – 1. Poza prelekcjami w Klubie Turysty przy RPK organizowane były wystawy krajoznawcze: w roku 2005 – 6, 2006 – 10, 2007 – 7, 2008 – 4, do marca 2009 – 2. Autorami wystaw byli: Tadeusz Domański – 1, Stanisław Jastrzębski – 8, Jerzy Maciejewski – 2, Ryszard Matusiewicz – 1, Jan Pacześniak – 2, Eugeniusz Rachwalski – 1, Krzysztof Rosłan – 2, H. i R. Werszlerowie – 1, Zbigniew Wojciechowski – 2, Andrzej Rumiński – 6, Irena i Jerzy Załęscy – 3.

* * *

Pismem z dnia 14 lutego 2007 r. Komisja Krajoznawcza informowała Zarząd O/Wrocławskiego:

„Od kilku miesięcy widać było, że zbliża się kres wieloletniego prowadzenia Regionalnej Pracowni Krajoznawczej przez naszą Komisję. Podeszły wiek i stan zdrowia czterech – spośród siedmiu członków Komisji – nie pozwala na dalsze prowadzenie dyżurów. Robiliśmy to dotąd społecznie (…) z wielkim zaangażowaniem i ochotą. Prosimy o rozważenie, jak utrzymać RPK w nowej sytuacji. Chcemy utrzymać się do końca kadencji, uczestnicząc w spotkaniach krajoznawczych w każdy pierwszy i trzeci czwartek miesiąca. Podpisali: Jerzy Załęski – przewodniczący, Andrzej Rumiński – sekretarz”.

Reakcją na to było zgłoszenie się do gratisowego kierowania Pracownią kol. Anny Rotko, przewodniczki z Koła Miejskiego naszego Oddziału. To ona uczestniczyła w szkoleniu w Elblągu, w 2008 roku w Warszawie i ostatnio (2009 r.) w Szczecinie. Od początku pomaga jej wytrwale kol. Zbigniew Brynikowski z Klubu (Koła) Przewodników „Rzepiór” przy Towarzystwie Miłośników Wrocławia. Pracownia kontynuuje działalność. Przykładem systematycznej współpracy Regionalnej Pracowni Krajoznawczej z Komisja Krajoznawczą mogą być „Czwartki Krajoznawcze” Oddziału Wrocławskiego PTTK – w 2009 roku zorganizowano 20 spotkań, kolejnych 19 jest zaplanowane na 2010 rok. Prelekcje odbywają się w kamienicy OW PTTK, Rynek – Ratusz 11/12, w Klubie Turysty na 4 piętrze w sąsiedztwie Regionalnej Pracowni Krajoznawczej o godz. 17:00, wstęp wolny.

Lp.	Data	Tytuł prelekcji	Prowadzący
Wystawy i prelekcje multimedialne RPK Wrocław w 2009 r.
1.	08.01.2009	Drewniane świątynie Wielkopolski, cz. 1	Irena i Jerzy Załęscy
2.	22.01.2009	Sahara, to nie tylko piasek	dr Jerzy Fronczyk
3.	05.02.2009	Madonny Kresowe (+ wystawa)	Irena i Jerzy Załęscy
4.	19.02.2009	Podlasie na styku kultur pogranicza	Aldona i Lech Hormańscy
5.	05.03.2009	Kościoły obronne Wrocławia	Jerzy Maciejewski
6.	13.03.2009	XIX-wieczne wrocławskie pomniki postaci historycznych	Czesław Skrzypczyk
7.	02.04.2009	Lublin – Kozi Gród (+ wystawa)	Stanisław Jastrzębski
8.	16.04.2009	Łużycki klasztor Marienthal	Piotr Gaglik
9.	07.05.2009	Drewniane świątynie Wielkopolski, cz. 2	Irena i Jerzy Załęscy
10.	21.05.2009	Postawa kościoła ewangelickiego wg wybranych mat. Konsystorza	Czesław Skrzypczyk
11.	04.06.2009	Dworki Wielkopolski	Zbigniew Wojciechowski
12.	18.06.2009	Droga wiązowska, cz. 2	Piotr Gaglik
13.	03.09.2009	Kowel, miasto którego już nie ma (+ wystawa)	Eugeniusz Rachwalski
14.	17.09.2009	Dzieje kościoła św. Krzysztofa	Czesław Skrzypczyk
15.	01.10.2009	Drewniane świątynie Wielkopolski, cz. 3	Irena i Jerzy Załęscy
16.	15.10.2009	Lwowskie akcenty na fotografii lata 2001-2007	Piotr Gaglik
17.	05.11.2009	Drewniane świątynie Wielkopolski, cz.4	Irena i Jerzy Załęscy
18.	19.11.2009	Łużyce, historia i atrakcje turystyczne	Piotr Gaglik
19.	03.12.2009	Wędrówki po Jurze Krakowsko-Częstochowskiej	Stanisław Jastrzębski
20.	17.12.2009	Pogranicze polsko-czeskie, Cieszyn i Zaolzie	Czesław Skrzypczyk
Wystawy i prelekcje multimedialne RPK Wrocław w 2010 r.
1.	07.01.2010	Drewniane kościoły Wielkopolski, cz.6	Irena i Jerzy Załęscy
2.	21.01.2010	Sardynia – historia i zabytki	Janina Bednarska
3.	04.02.2010	Drewniane kościoły Wielkopolski, cz.7	Irena i Jerzy Załęscy
4.	18.02.2010	Himalaje Zachodnie	Krzysztof Mazurski
5.	04.03.2010	Drewniane kościoły Wielkopolski, cz.8	Irena i Jerzy Załęscy
6.	18.03.2010	Bułgaria – historia i zabytki	Zofia Sławczyńska
7.	01.04.2010	Drewniane kościoły Mazowsza, cz. 1	Irena i Jerzy Załęscy
8.	15.04.2010	Hiszpania – historia i zabytki	Krzysztof Mazurski
9.	06.05.2010	Drewniane kościoły Mazowsza, cz. 2	Irena i Jerzy Załęscy
10.	20.05.2010	Święci wrocławscy	Maria Gołaszewska
11.	17.06.2010	Portugalia – historia i zabytki	Krzysztof Mazurski
12.	03.09.2010	Zagadki Wilczyna	Jerzy Maciejewski
13.	16.09.2010	Wzgórza Strzelińskie	Stanisław Jastrzębski
14.	07.10.2010	Drewniane kościoły Mazowsza, cz. 3	Irena i Jerzy Załęscy
15.	21.10.2010	Zabytki Jawora	Stanisław Jastrzębski
16.	04.11.2010	Drewniane kościoły Mazowsza, cz. 4	Irena i Jerzy Załęscy
17.	18.11.2010	Islandia – wyspa wulkanów i lodowców	Janina Bednarska
18.	02.12.2010	Drewniane kościoły Mazowsza, cz. 5	Irena i Jerzy Załęscy
19.	17.12.2010	Dwory Wielkiego Księstwa Poznańskiego	Zbigniew Wojciechowski

Na koniec 2009 r. w zbiorach regionalnej Pracowni Krajoznawczej znajdowało się 4632 książek, 830 roczników czasopism,  ok. 1300 przeźroczy i 144 opracowania multimedialne na płytach CD oraz 1562 mapy.

Andrzej Rumiński
sekretarz Komisji Krajoznawczej Ooodziału Wrocławskiego PTTK w latach 1994-2009

Wrocław, 23.02.2010 r.