Historia Regionalnej Pracownii Krajoznawczej PTTK w Łodzi

Potrzebę prowadzenia prac krajoznawczych w PTTK zgłoszono w czasie obrad III Krajowego Zjazdu Delegatów PTTK. Centralną Regionalną Pracownie Krajoznawczą Zarząd Główny powołał w sierpniu 1959 r. Była to wyodrębniona struktura, komórka zajmująca się organizacją porad turystyczno-krajoznawczych PTTK, popularyzowaniem książek krajoznawczych, opracowań zasad inwentaryzacji krajoznawczej, szkoleniem inwentaryzatorów, przygotowywaniem i wydawaniem materiałów szkoleniowych. W połowie lat sześćdziesiątych zaczęto dążyć do powołania Pracowni na poziomie regionalnym i Zarząd Główny PTTK podjął decyzję powołania pierwszych 5 Regionalnych Pracowni Krajoznawczych. Określono warunki jakie musiał spełniać Okręg PTTK, aby na jego terenie została powołana pracownia. W Łodzi wystąpienie do ZG o powołanie RPK z datą 5.12.1967 r. podpisali przewodniczący Okręgowej Komisji Krajoznawczej mgr Wacław Musiał i sekretarz Zarządu Okręgu. W tym wystąpieniu rekomendowano na kierownika kol. Romanowskiego, który jednak kierownikiem nie został. W 1968 r. RPK zaczęła działalność od 1 stycznia i jej kierownikiem był mgr Andrzej Robak. Utworzono plan pracy i projekt preliminarza Międzyokręgowej Pracowni Krajoznawczej Łódź-Kielce z siedzibą w Łodzi. Pracownia powołana została z dniem 1 stycznia 1968 r. przy Zarządzie Okręgowym PTTK w Łodzi w siedzibie PTTK, przy ul. Piotrkowskiej 102a. W początkach działalności – przy braku informacji, map i przewodników na rynku – RPK poza zbiorami bibliotecznymi, gromadziła materiały prowadząc tzw. kartotekę krajoznawczą, w której gromadzono wycinki prasowe, opracowania, opisy i dokumentację fotograficzną, również prowadzonej inwentaryzacji krajoznawczej, itp. Organizowano wystawy, prelekcje, odczyty, konkursy. Publikowano opisy szlaków, tras turystycznych, w 1968 r. wydano „Nadpilicki Szlak Partyzancki” i „Szlak Bitwy nad Bzurą”, przy udziale ZBOWiD, spis upamiętnionych miejsc martyrologii z II wojny światowej (bez upamiętnienia Armii Krajowej) w powiecie wieluńskim, przygotowano do druku album 60-lecia Oddziału Łowickiego PTTK, zaplanowano wspólnie z Wojewódzkim Ośrodkiem Informacji Turystycznej wydawanie „Informatora Turystycznego”. Pracownia wysyłała materiały i informacje do oddziałów PTTK, współorganizowała seminarium w Uniejowie poświęcone popularyzacji Doliny Środkowej Warty. RPK w Łodzi była jedną z tych pracowni, które omawiano w czasie II Kongresu Krajoznawczego w Gdańsku i na podstawie jej dorobku pojęto decyzje o rozwijaniu tego nurtu działania w PTTK.

W 1973 r. RPK miała wspólny lokal z Biurem Zarządu Okręgowego – mieściła się tam biblioteka, czytelnia czasopism i poradnia krajoznawcza. Pracownia ze środków otrzymanych z ZG PTTK wyposażona była w magnetofon kasetowy, 2 rzutniki, epidiaskop, ekran składany, 3 aparaty fotograficzne z osprzętem i wyposażenie ciemni fotograficznej. Nadal gromadzono, opracowywano i udostępniano materiały krajoznawcze – wydawnictwa, przezrocza fotogramy, opracowania, prowadzono kartotekę i fonotekę krajoznawczą o zasięgu regionalnym oraz dokumentację fotograficzną z działalności Zarządu Okręgowego PTTK.

Wykonano zestawy kolorowych diapozytywów, opracowano bibliografię krajoznawczą regionu oraz katalog filmów turystyczno-krajoznawczych woj. łódzkiego. Pracownia posiadała skromne warunki lokalowe, wyposażona była w podstawowy sprzęt biurowy umożliwiający gromadzenie zbiorów i pracę programową. Przewodniczącym Zarządu Okręgowego w tym czasie był kol. Antoni Domagała, a zastępcą kol. Waldemar Doniec, który odpowiedzialny był za organizację pracowni, obowiązki kierownika pracowni pełnił kol. Jacek Ciesielski. RPK od początku swego istnienia miała świadomość, że uprawianie krajoznawstwa odgrywa ogromną rolę w formowaniu osobowości człowieka. Albowiem z jednej strony jest w istocie poznaniem wartości będących wytworem myśli ludzkiej, a więc poznaniem tego wszystkiego co tworzy dorobek kultury narodowej. Z drugiej zaś strony krajoznawstwo przyczynia się do rozwijania wrażliwości na piękno, dobro i inne wartości duchowe. Krajoznawstwo, to także poznanie drugiego człowieka-twórczego nośnika wszelkich wartości.

Należy w tym miejscu wspomnieć o krajoznawcach i działaczach w Łodzi skupionych przy wydawanym Biuletynie PTTK Zarządu Okręgowego. Oni to stanowili zalążek kadrowy utworzonej pracowni. Działania ich opierały się o kierunki i obowiązki przyszłego regulaminu pracowni. Komitet redakcyjny był w następującym składzie: Kazimierz Hempel, Edmund Jarzyński, Edward Chamay, i Zdzisław Konicki. Biuletyn rozsyłany był już do Biblioteki Narodowej, bibliotek uniwersyteckich i innych, co dokumentują pisma z lat 60. Szeroką działalność krajoznawczą obrazuje akapit ze sprawozdania: „Biuletyn zamieścił kilka wspomnień o Mieczysławie Karłowiczu i wysunął projekt nazwania jednej z ulic Zakopanego jego imieniem, który to wniosek został przez Radę Miejską Zakopanego w dniu 24 kwietnia 1959 r. przyjęty i zatwierdzony”.

RPK w roku powstania przejmuje i kontynuuje wydawanie Biuletynu PTTK Zarządu Okręgu w Łodzi. Biuletyn wychodzi w postaci miesięcznika w nakładzie 1000 egzemplarzy. Biuletyn był wspólnym organem Zarządu Okręgu, Oddziałów, Komisji i Kół społecznych. Biuletyn otrzymywały bezpłatnie; Komisje, Oddziały, Okręgi, Redakcje prasy łódzkiej, Społeczni opiekunowie zabytków, Biblioteki Publiczne, Komitety Kultury Fizycznej i Instytucje społeczne. Pracownia działała do chwili likwidacji Zarządów Okręgowych tj. do 1975 r., a następnie po utworzeniu 49 Zarządów Wojewódzkich pracownia usamodzielniła się i działała przy Zarządzie Wojewódzkim też na ul. Piotrkowskiej 102a. Pracownia posiadała dobre warunki, aby wypełniać powierzone jej zadanie. Kierownikiem pracowni został mianowany kol. Jacek Ciesielski, prezesem Zarządu Wojewódzkiego był kol. Roman Jarzyna. Pracownia otrzymała środki na dofinansowanie działalności. Wtedy to rozpoczęło się wzmożone gromadzenie zbiorów w postaci: książek, prasy, zdjęć i sprzętu.

Pracownia działając w ramach Regionalnego Ośrodka Programowego Zarządu Wojewódzkiego była jednostką samodzielną, nieprzerwanie wydawała Biuletyn RPK PTTK w Łodzi, którego pierwszy numer ukazał się w 1965r.

RPK w swojej działalności opierała się na określonych przez Prezydium ZG PTTK celach:

– rozwijała twórczą ideę krajoznawczą

– wdrażała ideę osiągnięć programowych PTTK poza Towarzystwem wnosząc wkład do ogólnonarodowej kultury

– skupiała aktyw krajoznawczy, tworząc nowoczesną bazę warsztatową

– zajmowała się inwentaryzacją krajoznawczą i wydawnictwem.

W 1988 r. wprowadzono nowa formule działania RPK. Wniosek o powołanie pracowni składa Zarząd Wojewódzki, traci moc zarządzenia z 23.10.1972 r. Ustalono, że z budżetów Okręgów zostaną wydzielone środki na pracownie, oraz określono jednocześnie dość ściśle kierunki działania i obowiązki pracowników, utworzono regulamin.

Zarząd Wojewódzki otrzymuje zalecenia Prez. ZG PTTK w sprawie Regionalnych Pracowni Krajoznawczych przyjęte przez Prez. ZG. PTTK w dniu 29.01.1988 r. Zarzad Wojewódzki przystępuje do ich realizacji. Zalecenia podpisali Sekr. Generalny Zdzisław Łysio i wiceprezes ZG PTTK Adam Chyżewski.

W 1989 r. pracownia zakupuje sprzęt fotograficzny i przygotowuje się do organizacji ciemni . Kier. pracowni jest kol. Anna Dąbrowska, a sekretarzem Zarządu Wojewódzkiego jest kol. Andrzej Danowski. W tym czasie pracownia działa już w nowych warunkach lokalowych, w zabytkowym pałacyku Wilhelma Teschemachera przy ul. Wigury 12a w Łodzi. Pałacyk został odrestaurowany z ruiny przez działaczy PTTK (wcześniej mieściło się przedszkole firmy „Zenit’” i magazyny działu socjalnego). Warunki są bardzo dobre, „najlepsze z dotychczasowych wizytowanych” stwierdza protokół z wizytacji członka Komisji Krajoznawczej kol. Henryka Stopikowskiego.

Pracownia współpracuje z Zarządem Wojewódzkim PTTK w wydawaniu biuletynu ZW „Wędrownik” oraz prowadzi działalność wydawniczą ateriałów szkoleniowych, oto kilka tytułów:

– Słownik biograficzny łódzkich działaczy krajoznawstwa i turystyki

– Łódzkie Łagiewniki

– Orawa Polska

– Powstanie górskich Parków Narodowych w Polsce

– Kształtowanie się karpackich granic Polski

– Górnictwo i hutnictwo w Tatrach.

– Nomenklatura sakralna w praktyce przewodnickiej

– Budownictwo drewniane

– Zakony w Polsce

– 70 lat społecznej turystyki i krajoznawstwa w woj. łódzkim

– Historia Oddziału Łódzkiego

– Stare kościoły Łodzi

– Moje Miasto Łódź

– Informator po Łodzi.

Gwałtowne zmiany ekonomiczne spowodowały likwidację Zarządów Wojewódzkich. Wobec braku zainteresowania Oddziałów, w 1991 r. Pracownia została przekazana Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK w Łodzi z siedzibą przy ul. Wigury 12a, gdzie funkcjonuje nadal. W sprawozdaniu za rok 1991 czytamy: pracownia posiadała dwa rodzaje katalogów, alfabetyczny i rzeczowy księgozbioru, księgi inwentarzowe za lata 1988 i 1990, ewidencję czytelników. Zbiory przedstawiają się następująco: woluminy –2305, kartografia – 358, czasopisma –12. W tym czasie przekazano do CFK zdjęcia fotograficzne, wglądówki i negatywy. W pracowni pozostawiono 808 przezroczy, 65 pocztówek, 84 taśmy magnetofonowe i 25 kaset video, wycinki prasowe przekazano do Zespołu Historii i Tradycji. Z wyposażenia technicznego pracownia posiadała: rzutniki, fotograficzny, nagłaśniający i wyposażenie ciemni fotograficznej. Po likwidacji ZW PTTK przy pracowni ulokowały się zespoły: Krajoznawczy, ds. Inwentaryzacji krajoznawczej, zespół Opieki nad Zabytkami, Zespół Seniorów i Kluby instruktorów. RPK realizuje wystawy fotografii krajoznawczej z CFK, szkolenia i prelekcje. Działają przy pracowni referaty weryfikacyjne ŁOKT i ŁOT.

Po przekazaniu RPK w roku 1991 do Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK otrzymuje dobre pomieszczenia wyposażone w szafy biblioteczne, czytelnię, pracownie z wyposażeniem ciemni fotograficznej oraz pomieszczenia dla urządzeń kserograficznych. Część wyposażenia i modele dydaktyczne działacze projektują i wykonują społecznie, do najbardziej aktywnych i zasłużonych należy kol. Zdzisław Hibszer.

W latach następnych pracownia kontynuuje popularyzację krajoznawstwa na bazie nowoczesnych opracowań krajoznawczo-turystycznych zawartych w wytycznych Kongresu Krajoznawstwa w Opolu w 1990 r. Dostosowanych do potrzeb działalności w środowisku łódzkim a mianowicie:

– kontynuowanie akcji popularyzacyjno-oświatowej dla młodzieży uczącej się i pracującej w formie cyklów prelekcji i spotkań dyskusyjnych,

– opracowania redakcyjne tekstów złożonych w RPK,

– sporządzanie korekty drukarskiej wydawnictw RPK,

– prowadzenie biblioteki i czytelni,

– kontynuacja współpracy z Towarzystwem Przyjaźni Polsko- Japońskiej w zakresie popularyzacji kultury japońskiej, Muzeum Archeologii i Etnografii w zakresie organizacji wystaw krajoznawczych, Muzeum Historii Miasta Łodzi w zakresie promowania opracowań krajoznawczych, Instytutem Geografii Fizycznej i Kształtowania Środowiska, Uniwersytetu Łódzkiego w zakresie prac studialnych, Towarzystwem Opieki nad Zabytkami Oddz. w Łodzi.

– kontynuacja współpracy programowej z CFK,

– organizacja wystaw lokalu RPK,

– prowadzenie poradnictwa krajoznawczego

– zabezpieczenie techniczno-organizacyjne pracy referatów weryfikacyjnych odznak krajoznawczych,

– współdziałanie programowe przy organizacji Łódzkich Dni Opieki nad Zabytkami,

– opracowywanie programów krajoznawczych wycieczek i obozów młodzieżowych,

– bieżąca współpraca z działaczami.

W 1993 r. Pracownia wydaje opracowanie dydaktyczne kol. dr Elżbiety Szkurłat „Poznaj swoje miasto” i urządza warsztaty na w/w temat. Organizuje obóz młodzieżowy dla organizatorów turystyki i opiekunów zabytków. Realizuje zadania; nowoczesne metody opracowań krajoznawczo-turystycznych. Zbiera i opracowuje materiały krajoznawczo-turystyczne dla celów promocyjnych i upowszechniających turystykę i krajoznawstwo, w realizacji zadań uczestniczyły osoby z woj. Łódzkiego i częstochowskiego.

RPK organizuje warsztaty ekologiczne dla szkoły Ogólnokształcącej nr XII „Problemy środowiska naszego regionu i Kotliny Kłodzkiej” oraz współorganizuje imprezy dla dzieci niedosłyszących dla Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Łodzi. RPK organizuje wystawę autorską kol. Wandy Skowron „Mój świat wycinany” i przeprowadza wywiad z autorką. Wystawę otworzył kol. Adam Chyżewski, prezes ZG PTTK wraz z kol. Franciszkiem Midurą. Rok 1994 jest rokiem realizacji programu wytyczonego dla RPK przez ZG PTTK, w tym roku odbywają się szkolenia: na Organizatora turystyki i Ochrony zabytków, miejsce realizacji to Ziemia Nowosądecka, w szkoleniach wzięło udział 40 osób.

Druk „Wędrownika” umieszczono w Wydawnictwie Archidiecezjalnym w Łodzi. RPK uczestniczy w XXIV Zlocie krajoznawców CAK 94 w sierpniu w Ostrowcu Świętokrzyskim, uczestniczy także w Ogólnopolskim Zlocie Przodowników Turystyki Kolarskiej po Ziemi Łódzkiej i Sieradzkiej. Kontynuuje Inwentaryzację woj. Łódzkiego. W 1995 r. RPK organizuje Sympozjum krajoznawcze w Łodzi pt. „Polacy w Bukowinie Rumuńskiej” prowadzą; kol. Anna Dąbrowska i Andrzej Danowski, uczestniczyło ok. 150 osób. We wrześniu odbywa się szkolenie na Organizatora turystyki i Opiekuna przyrody w Bieszczadach organizatorką jest kol. Anna Dąbrowska, uczestniczyło 38 osób. Opiekunowie i wykładowcy to : kol. Bożena Macudzińska , Andrzej Danowski, Anna Dąbrowska i Stefania Nowocień. W 1995r. Pracownia wydaje cztery numery „Wędrownika” łączone po dwa. Współorganizuje wystawę kol. Wandy Skowron na Węgrzech w miejscowości Oroszlany, wystawa nosi tytuł: „Mój świat wycinany”, prezentowana była w RPK w Łodzi. Tematykę edukacyjną kontynuuje ks. dr Jerzy Pawlik w artykule „Turystyka jako element umacniający tożsamość narodową”. Wędrownik zamieszcza cykl prac z zakresu zanieczyszczenia i ochrony środowiska, uczestniczek szkolenia ekologicznego w RPK na temat zanieczyszczenia wody. Artykuły są pokłosiem w/w szkolenia uczniów szkół podstawowych i liceów. W cyklach artykułów edukacyjnych są „Propozycje tras ku uczczenia rocznic…”, „Zarys ochrony przyrody”, muzea woj. sieradzkiego i piotrkowskiego. Z prac RPK to seria sympozjów zatytułowana „Polacy w Rumuńskiej Bukowinie”, których organizatorami byli: ZG PTTK, CFK i RPK w Łodzi. Ponadto na łamach „Wędrownika” poruszono problematykę ochrony przyrody wokół aglomeracji jako naturalnej bariery ochronnej dla miasta Łodzi, praktyk ekologicznych w krajach Europy oraz w dziale Łodziana przedstawia dzieje Łodzi i jej zabytki.

„Wędrownik ”porusza założenia polityki państwa w zakresie rozwoju turystyki kwalifikowanej, oraz wychowanie dla turystyki – turystyka dla wychowania.

1996 to rok w którym RPK organizuje szkolenie Organizatorów Turystki i Społecznego Opiekuna Przyrody. Szkolenie odbyło się w Kotlinie Kłodzkiej, wydaje po cztery nr. „Wędrownika” w roku łączone po dwa. W tym roku „Wędrownik” odchodził 40-lecie swojego istnienia , wydano w tym czasie 346 numerów /średnia 60 str.x348=20880 stron A4 lub 41740 stron książkowych artykułów krajoznawczo-edukacyjnych. Uroczystość odbyła się w Muzeum Historii Miasta Łodzi w Pałacu Izaaka Kalmana Poznańskiego w sali balowej. Zespół redakcyjny składał się z następujących osób

Bohdan Bazyliński ,Adam Chyżewski ,Anna Dąbrowska, Zbigniew Lipowski Anna Pilarska/redaktor naczelna/.

Obecnością swoją zaszczycił: pan Marian Łabędzki – wicewojewoda łódzki ,pan Andrzej Sonntag – wicedyrektor Wydziału Kultury, Sportu i ,Turystyki Urzędu Wojewódzkiego, pan Lech Leszczyński były dyrektor Wydziału Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Wojewódzkiego, przedstawiciele ZG PTTK : kol. Adam Chylewski – prezes ZG PTTK – nasz kol. z redakcji, kol. Anna Kulińska pani Krystyna Bobrowska – prezes Towarzystwa Przyjaciół Łodzi, ks. Józef Janiec – dyr. Archidiecezjalnego Wydawnictwa Łódzkiego i pani Barbara Libiszewska – redaktor tego Wydawnictwa.

Nasze zaproszenie przyjęli autorzy i czytelnicy „Wędrownika”, dziennikarze prasy radia i telewizji. Za wyjątkową Życzliwość, fachowość, rzetelność i pomoc okazywaną podczas drukowania kolejnych numerów „Wędrownika” Zarząd Główny PTTK przyznał Archidiecezjalnemu Wydawnictwu Medal „Za Pomoc i Współpracę”. Po przedstawieniu historii „ Wędrownika” jego zadań i tematyki przez Annę Pilarską – red. Naczelną, goście złożyli redakcji wiele serdecznych i miłych życzeń. Pan wicewojewoda Marian Łabędzki wręczył redakcji medal i dyplom Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, a kol. Wanda Skowron dyplom ZG PTTK.

W tym czasie na łamach „Wędrownika” poruszone zostały tematy: PTK geneza historia i dziedzictwo, Polska YMCA w Łodzi oraz stałe tematy z krajoznawstwa i turystyki.

Rok 1997. Pracownia wydaje dwa numery podwójne „Wędrownika”. W pierwszym półroczu tego roku RPK na zlecenie Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki zorganizowała dwa szkolenia stacjonarno – terenowe na uprawnienia Organizatora Turystyki i Opiekuna Przyrody. Celem szkolenia obok nabycia uprawnień przez uczestników, było poszerzenie wiedzy krajoznawczej i przybliżenie wiedzy o środowisku naturalnym, o wybranych problemach z zakresu istniejącego zagrożenia ekologicznego, a także podniesienia poziomu umiejętności praktycznej przyszłej kadry PTTK.

Pierwsze szkolenie dla młodzieży szkolnej odbyło się w kwietniu w Łodzi i Kotlinie Kłodzkiej.

Drugie szkolenie odbyło się w czerwcu Lądzie nad Wartą. Uczestnikami byli klerycy Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego również członkowie koła PTTK przy w/w Seminarium. Kontynuowany jest rys historyczny PTK w postaci sprawozdań Oddziału PTK w Łodzi z 1917r. Tradycyjnie „Wędrownik” podaje trasy i spacery po Łodzi w opracowaniu krajoznawców łódzkich. W tym roku odbył się w dniach 5-7 września XIV Walny Zjazd PTTK w Lublinie – wybrano nowe władze – prezesem został kol. Janusz Zdebski. W październiku 97r. RPK rozpoczęła cykl zajęć z zakresu wiedzy o regionie z grupami studentów Uniwersytetu Łódzkiego Zajęcia miały charakter warsztatów, które prowadził pracownik naukowy UŁ przy udziale RPK.

17 i 18 listopada 97r. Odbyło się szkolenie kierowników Regionalnych Pracowni Krajoznawczych udział wzięło 40 osób. Szkolenie zainaugurował referat p. dr Elżbiety Szkurłat: „Cechy środowiska naturalnego obszaru Łodzi i jego przemiany”.

Następnie zebrani wysłuchali referatów: ks. dr Jerzego Pawlika „Przemiany społeczne – postulowane potrzeby działania kierowników RPK oraz kol. Wandy Skowron „Uzupełnianie księgozbioru – potrzeby i możliwości”. W drugim dniu szkolenia uczestnicy byli na wycieczce „Śladami Łodzi wielwyznaniowej”. Ponadto w październiku RPK reprezentowała ZG PTTK na seminarium zorganizowanym przez Departament Upowszechniania Kultury Fizycznej i Kształcenia Kadr UKF Departamentu Spraw Rodzinnych i Nieletnich Ministerstwa Sprawiedliwości w Dobieszkowie k/Łodzi.

W 1998r. Redaktor naczelna „Wędrownika” kol. Anna Pilarska składa rezygnację z pełnionej funkcji, prośba zostaje przyjęta /17.11.1998r./ Redaktorem naczelnym „Wędrownika” zostaje mianowany kol. Zbigniew Lipowski członek zespołu redakcyjnego.

Od numeru I/II/355-356/ 1998r. Skład, druk i oprawę wykonuje „ Poligraf” Łódź. RPK przekazuje Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II „Wędrownika” z roku 1997 za pośrednictwem ks. Jarosława Cieleckiego w którym zamieszczono artykuł o pasji krajoznawczej Ojca Świętego i Jego związkach z naszym Towarzystwem. „Wędrownik” umieszcza dwa artykuły związane z obchodami 575-lecia nadania praw miejskich dla Łodzi, kontynuuje cykl artykułów związanych z edukacją ekologiczną. W artykule „Oskar Flat – pierwszy dziejopis Łodzi” zamieszczono reprodukcje archiwalnych zdjęć Łodzi.

W1999r. RPK przejmuje kol. Wilhelm Szarżanowicz od kol. Anny Dąbrowskiej z którą umowa o pracę została rozwiązana.

Stan zbiorów RPK był następujący:

– woluminów 2517

– mapy, plany 493

– czasopisma 22 roczniki

– kasety video 108

– kasety magnetofonowe 52

Wyposażenie ciemni w/g księgi inwentarzowej. /powiększalniki 2 szt., kol. do wywoływania zdjęć, aparaty fotograficzne i rzutniki z ekranem. Inwentaryzacja gmin – 4.

W tym to roku wydano cztery numery „Wędrownika”. Następuje zmiana szaty graficznej i treści „Wędrownika” staje się wybitnie pismem regionalnym skoncentrowanym na Łodzi i regionie.

Następuje początek uporządkowania zbiorów, z zastosowaniem dodatkowego katalogu nazw, opatrzono zbiory sygnatura składowania na półce wg wysokości książek I do 20 cm, II do 25 cm, III powyżej 25 cm. Zastosowany system pozwolił na uzyskanie 25% kubatury szaf bibliotecznych.

Opatrzono każdy volumin i inne zbiory biblioteczne w naklejki – ekslibrysy sygnaturę miejsca i numerem inwentarzowym. Dostosowano wysokość półek do potrzeb składowania. Ilość osób korzystających ze zbiorów wynosiła 195, zorganizowano kursy na organizatorów turystyki, instruktorów krajoznawstwa regionu, i fotografii krajoznawczej.

RPK współpracowała z Parkiem Krajobrazowym Wzniesień Łódzkich, Towarzystwem Opieki nad Zabytkami, Regionalnym Centrum Edukacji Ekologicznej w Łodzi, Towarzystwem Opieki nad Starym Cmentarzem. CFK i RPK organizuje tematyczną wystawę fotograficzną na V Kongres Krajoznawstwa Polskiego w Gnieźnie. Na łamach „Wędrownika” poruszono tematy: „Psychologiczne aspekty uprawiania krajoznawstwa”- Kol. Janusza Zdebskiego oraz „Ogólnopolskie turnieje turystyczno – krajoznawcze szkołą kształcenia umiejętności oraz kompetencji turystycznych i krajoznawczych”. Na Sejmik Przedkongresowy kol. Ryszard Kunce zamieszcza artykuł: „Aktywizowanie działań na rzecz zwiększenia uczestnictwa dzieci i młodzieży w turystyce aktywnej”. Przed V Kongresem Krajoznawstwa ks. dr Jerzy Pawlik porusza temat: : „Szlaki i trasy jako czynnik integracji transgranicznej”, kol. Edward Jabłoński porusza temat: „PTTK w obecnym woj. łódzkim.”

W IV nr. „Wędrownika” ukazuje się pierwsza wkładka kolorowa z mapą woj. łódzkiego z wyszczególnieniem Parków krajobrazowych i Rezerwatów przyrody w opracowaniu kol. Katarzyny Krakowskiej. „Wędrownik” na swoich łamach inauguruje Łódzkie Dni Opieki nad Zabytkami.

CFK i RPK obchodzą X lecie istnienia Centrum Fotografii Krajoznawczej w Łodzi.

W tym roku przypada jubileusz „Ziemi” to już 90 lat istnienia najstarszego czasopisma krajoznawców. „Wędrowniku” następuje zmiana składu osobowego redakcji są to osoby: Hieronim Andrzejewski, Bohdan Bazyliański, Adam Chyżewski, Andrzej Danowski, Zdzisław Kowalczyk, Janusz Kozłowski, Anna Pilarska, Jerzy Spychała i Wilhelm Szarżanowicz. Redaktorem naczelnym zostaje – Zbigniew Lipowski, redaktorem technicznym – Marek Więckowski.

Zespół weryfikacyjny weryfikuje 30 odznak ŁOKT – tu w stopniu popularnym dla członków koła PTTK z Lubania. Łącznie od powstania Łódzkiej Odznaki Turystycznej ŁOT od 1973r. Przyznano 500 szt., a Łódzkiej Odznaki Krajoznawczo Turystycznej ŁOKT od 1977r. Przyznano 421 szt. W październiku 99r. Bierze udział w recenzji materiałów do Kanonu Krajoznawczego Polski. 7 i 8 października uczestniczy w szkoleniu kierowników RPK w Radomiu.

W 2000r. RPK wydała cztery numery „Wędrownika”. Nr. I/363/ obfituje rocznice i jubileusze: 50 lat PTTK autorstwa kol. Alicji Tomsy, 45 lat Zgierskiego Oddziału PTTK- Wandy Kruszyńskiej, 35 lat Koła Nauczycielskiego PTTK w Zgierzu, 30 lat działalności Oddziału Nauczycielskiego PTTK w Łodzi.

W „Wędrowniku” zamieszczono Regulamin 50 lecia PTTK. Numer ten poświęcony był również edukacji ekologicznej.

W nr. II/364/ w dziale „Z życia Towarzystwa” zamieszczono: Członkowstwo PTTK w organizacjach międzynarodowych – Haliny Drabik – Ziegler ; Czy nasze Towarzystwo pełnoprawnym członkiem IFN?

Bloku edukacyjnym zamieszczono: Regionalizm, turystyka i krajoznawstwo elementem umacniającym tożsamość narodową.

W nr. III/365/ zamieszczono artykuł Zofii i Tadeusza Gesternkornów „Pedagog, działacz społeczno-oświatowy, krajoznawca” jest to zarys życia i działalność Bronisława Szwalma /1891-1962/ łodzianina w trzecim pokoleniu. W „Wędrowniku” znajduje się szeroki blok edukacyjny miedzy innymi: Idee i ruchy ekologiczne jako zjawisko kulturowe. Zamieszczono też list do Papieża Jana Pawła II opatrzony podpisami Sekretarza Generalnego Andrzeja Gordona i Prezesa Janusz Zdebskiego.

W nr. IV/366/ są artykuły; Przesłanie V Kongresu Krajoznawstwa Polskiego- Gniezno 2000, refleksje pokongresowe – Janusza Zdebskiego, Ekologiczna wizja kolejnego tysiąclecia. We wszystkich numerach utrzymano stałe bloki krajoznawczo – historyczne dotyczące regionu.

Następuje w dalszym ciągu poprawa szaty graficznej „Wędrownika”. Utworzono następujące działy:

Z życia Towarzystwa, blok edukacyjny w którym są pod rozdziały; edukacja ekologiczna, lodziana, zapraszamy na trasy wokół metropolii, parki krajobrazowe, kącik literacki, ciekawostki krajoznawczo-historyczne, „Wędrownik” ćwierć wieku temu, podróże dalekie i bliskie, listy, recenzje i komunikaty.

Następuje zmiana osobowa redakcji: Andrzej Danowski, Hieronim Andrzejewski, Janusz Kozłowski. Sekretarz redakcji – Wilhelm Szarżanowicz. Opracowanie tekstów – Marek Woźniak. Redaktor techniczny – Marek Więckowski. Redaktor naczelny – Zbigniew Lipowski. W listopadzie RPK organizuje kurs na Instruktorów Krajoznawstwa Regionu z ćwiczeniami terenowymi, Zakończenie i egzamin zorganizowano w Kołacinku k/Łodzi. Uprawnienia uzyskało 10 osób. Również w listopadzie RPK nawiązuje kontakt z wójtem gminy Brzeziny w celu wydania „Wędrownika” poświęconego tej gminy. Nawiązuje też rozmowy z gminą Nowosolan. Jest to nowa strategia uzyskiwania funduszy na wydawnictwo. Wydawanie ukierunkowanych „Wędrowników” sprawdza się i jest kontynuowane do dziś. 11 i 12 marca RPK bierze udział w Sejmiku przedkongresowym w Ostrowcu Św. Organizowanym przez Oddział PTTK. Tematem była: „Edukacyjne walory dziedzictwa kulturowego” „Regionalizm w PTTK – PTTK w regionie”.

NA V Kongres Krajoznawstwa Polskiego W Gnieźnie, który odbył się w dniach 8 i 10 czerwca 2000r. CFK i RPK tworzy wystawę tematyczno – fotograficzną. W dniu 7.06 krajoznawcy prowadzili wykłady z prezentacją na spotkaniu z młodzieżą Zespołu Szkół Zawodowych nr 2 w Gnieźnie temat wykładów był: „Wędrówki turystyczne z aparatem fotograficznym i kamerą. Wykłady prowadzili: Andrzej Danowski i Wilhelm Szarżanowicz.

We wrześniu RPK uczestniczy w pracach Rady Programowej Centrum Edukacji Ekologicznej w Łodzi, w ramach podpisanej umowy o współpracę. 25.09 tego roku bierze czynny udział w organizacji obchodów Światowego Dnia Turystyki w Łodzi. W październiku bierze udział w szkoleniu kierowników RPK w Kaliszu.

W 2001r. Wydano cztery numery „Wędrownika”. W nr.I W problematyce Towarzystwa zamieszczono Orędzie Papieża Jana Pawła II na Światowy dzień turystyki. Krzysztof R. Mazurski w artykule; Potrzeba strategii równoważonego rozwoju turystyki, omawia i wytycza kierunki rozwoju turystyki. Zamieszczono również artykuł Anatola Omelaniuka – Ruch regionalny na przełomie wieków, i Wandy Skowron – Pionierskie lata fotografii krajoznawczej cz. I. Nr. II obfituje w artykuły dotyczące jubileuszów, rocznic i wspomnień są to: 50 lat Oddziału Łódzkiego PTTK – Lecha Fularskiego byłego /prezesa oddziału/. O początkach i działalności KTP „Salamandra” przy O/Łódzkim PTTK; o sekcji motorowej pisze Zofia Gzik; o XXV- leciu Oddziału PTTK Łódź – Polesie im. Jana Dylika – pisze Hubert Szmidt. Wanda Skowron zamieszcza II część Pionierskich lat Fotografii krajoznawczej.

W nr. III redakcja zamieszcza artykuł Izabeli Nowakowskiej – Animator turystyki szkolnej – Bronisław Szwalm (1982-1969). Kilka słów o radzie Oddziałów – Wandy Kruszyńskiej, oraz część III Pionierskie lata fotografii krajoznawczej.

„Wędrownik” ma już 45 lat artykuł Zbigniewa Lipowskiego red. Naczelnego. Uroczystość w pałacyku PTTK siedzibie redakcji z udziałem przedstawicieli Oddziału, autorów, zaproszonych gości związanych z redagowaniem i wydaniem „Wędrownika”. Nr. IV w bloku z życia Towarzystwa pojawiają się artykuły problemowe; Andrzeja Gordona i Marka Krzemienia – Turystyka kwalifikowana markowy produkt PTTK. We wszystkich numerach utrzymano stałe bloki tematyczne.

W dniach 24-26 III RPK bierze udział w szkoleniu w Rzeszowie – 2 osoby. W sierpniu 2001 uczestniczy w X Przeglądzie Książki Krajoznawczo – Turystycznej w Poznaniu. Zgłoszono Historię Fotografii Krajoznawczej PTK – PTTK Autorstwa Adama Czarneckiego i Wandy Skowron, oraz cztery numery „Wędrownika”.

We wrześniu RPK organizuje spotkanie z podróżnikiem Piotrem Strzeleckim łodzianinem pt. „Australia – tajemnice nieposkromionego kontynentu”.

Na XV Walny Zjazd PTTK odbywający się w dniach 14 – 16.09.2001 w Warszawie wspólnie CFK i RPK organizują przeglądową Komisji ZG PTTK pt. „Z naszego albumu 1996 – 2001” wg scenariusza kol. Andrzeja Gordona. Dokonano obsługi fotograficznej i video Zjazdu. Nakręcono zmontowano film dokumentujący obrady Zjazdu.

RPK organizuje kurs na Instruktorów krajoznawstwa regionu i Ochrony przyrody w dniach od 12.10 do 10.01.2001r. W kursie udział wzięło 10 osób. Uprawnienia uzyskali: Inga Nowakowska, Izabela Nowakowska, Katarzyna Krakowska, Jacek Krakowski, Agata Góra, Krzysztof Góra, Bogdan Markowski. Pozostali zdali egzaminy i ze względu na wiek uprawnienia otrzymali po uzyskaniu pełnoletniości. Egzamin przeprowadziła komisja w składzie: Andrzej Danowski, Jan Paweł Chmura i Wilhelm Szarżanowicz.

W dniu 11 listopada 2001r. Zostaje powołane Regionalne Kolegium Instruktorów Krajoznawstwa przy O/Łódzkim PTTK z siedzibą w RPK w następującym składzie:

1. Celina Jaworska Maćkowiak, ZIK

2. Tadeusz Maćkowiak, ZIK

3. Andrzej Danowski, IKP (dyr. CFK)

4. Jan Paweł Chmura, IKP (przew. Oddziałowej Komisji Krajoznawczej)

5. Wilhelm Szarżanowicz, IKP (kier. RPK)

Przewodniczącym został wybrany kol. Andrzej Danowski.

26.11.2001r. RPK nawiązuje współpracę i przekazuje eksponaty do nowo utworzonego Muzeum Etnograficznego w Wilamowie k/Łodzi. Twórcą i zarazem właścicielem jest Filip Tomaszewski architekt późniejszy nasz kolega redakcyjny „Wędrownika”. Przekazane urządzenia to: radiowo-telekomunikacyjne – teleksy, telefony, powielacze, maszyny do pisania i akcesoria.

20.11.2001r. RPK organizuje spotkanie w Starostwie i Oddziale PTTK w Łęczycy i uzyskuje aprobatę – zapewnienie wsparcia finansowego na wydanie specjalistycznego „Wędrownika” – Łęczyca i okolice. Rok 2001 zaowocował nieodpłatnym pozyskaniem zbiorów bibliotecznych z wydawnictw łódzkich i krajowych.

W 2002r. RPK wydaje 4-ry numery „Wędrownika” nr I/371/ zajął się problemem krajoznawstwa, fotografii krajoznawczej i turystyki. Wydrukowano fragment Orędzia Jana Pawła II na Światowy Dzień Turystyki w 2001r., oraz przesłanie Janusza Zdebskiego prezesa ZG PTTK dotyczącego Światowego Dnia Turystyki; Przewodnickie półwiecze – kol. Tekli Stańczak-Mikołajewicz; Dzieje Oddziałów PTT – PTTK, oraz „Wędrownik” ćwierć wieku temu red. Zbigniewa Lipowskiego. Trasy na weekend: kajakowe, rowerowe i samochodowe.

„Wędrownik” nr II/372/ w bloku problemowym zamieszcza artykuły „Edukacja europejska a edukacja regionalna” – Anny Iwickiej-Okońskiej i „Szkolne Ścieszki edukacji europejskiej”. Metodykę turystyki kolekcjonerstwa krajoznawczego przedstawia kol. Zbigniew Frączyk.

W III/373/ bloku problemowym zamieszczono – „Narodziny i pierwsze lata woj. łódzkiego /1919-1939/- Wiesława A. Leśniewskiego. Polska Organizacja Turystyczna-wielkie nadzieje i ambitne plany- Tadeusza Sobieszka i Skanseny jako ochrona zabytków.

W nr IV/374/w bloku – Z tematyki Towarzystwa, zamieszczono Wizję Komisji Schroniskowej Naturfreunde Internationale. Pół wieku Oddziału PTTK w Pabianicach – Wandy Kołodziejczyk. Utrzymano stałe bloki tematyczne we wszystkich numerach „Wędrownika.

9.IV.2002r. RPK bierz udział w pracach Komisji Techniczno- Gospodarczej dotyczącej urządzania lasów komunalnych miasta Łodzi. Uzgodniono że nasi krajoznawcy i „znakarze” wezmą udział w wytyczaniu szlaków turystycznych.

7.VIII.2002r. RPK przekazuje do biblioteki RPK w Radomiu 45 pozycji książkowych i 28 katalogów sztuki. W 2002r. zakupuje nowe wydawnictwa dotyczących Łodzi i okolic. W dniach 16-18.06.2002r. RPK bierze udział w szkoleniu kierowników w Suwałkach. Biblioteka otrzymuje w dalszym ciągu dary w postaci książek i wydawnictw krajoznawczych, które po sklasyfikowaniu powiększają księgozbiór lub przekazywane są zainteresowanych O/PTTK.

Rok 2003. RPK wydała 4-ry numery „Wędrownika”. Nr I/375/ to numer poświęcony miastu i gminie Radomsko/ rozdziały są następujące: Z historii i tradycji Radomska, Panorama kulturalna miasta, Vademecum krajoznawcy /wszystko o Radomsku, Gmina Radomsko.

Nr II/376/ to „Wędrownik” w kontekście czterech kultur /dziedzictwo wielowyznaniowej i wielokulturowej Łodzi/

Nr III i IV /w jednym zeszycie 377 i 378/ zajmuje się problematyką ochrony przyrody w Polsce, inspirując zajęcia dydaktyczne z dziećmi i młodzieżą. Z okazji Światowego Dnia Turystyki i Łódzkich Dni Turystyki PTTK, „Wędrownik” zamieszcza artykuły o tematyce o tematyce związanej z obchodami .W tym czasie funkcję red. Naczelnego pełnił jeszcze kol. Zbigniew Lipowski. W bibliotece RPK odbyło się spotkanie z podróżnikiem Piotrem Strzeleckim pt. „Australia – tajemnice nieposkromionego kontynentu”.30.05.2003r. następuje uściślenie przekazywania bezpłatnie „Wędrowników” do bibliotek miejskich i powiatowych. Uzgodniono że dystrybucją zajmie się Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Marszałka Józefa Piłsudzkiego w Łodzi. Kontynuowane są szkolenia dyskusje krajoznawcze na zebraniach redakcyjnych – wstęp dla każdego. W listopadzie RPK zakupuje wydawnictwa krajoznawcze dotyczące Łodzi i regionu. Ponadto zakupiono podzespoły na rozbudowę komputera ,aparat fotograficzny cyfrowy Canon, termowentylator do wstępnej konserwacji /osuszania/ darowizn w postaci wydawnictw i zdjęć na podłożu papierowym.

2004r. Wydano następujące numery „Wędrownika” Nr. I/379/ z okazji 60- tej rocznicy likwidacji Łódzkiego Getta. Nr II /380/: Wszystko o Zduńskiej Woli, Nr.III/381/ poświęcony został : Światowemu Dniu Turystyki – Spała 30.09-3.10.2004r.” w Spale. Uczestniczył zespół redakcyjny w konferencjach tematycznych. Nr. IV/382/ zawiera następujące rozdziały: Odziana, Wokół metropolii, Regionalizm w praktyce, kącik artystyczny, W kręgu PTTK i Varia.

16 kwietnia 2004 r. Zmarł Redaktor Naczelny Zbigniew Lipowski.

W Nr. I/379/ w artykule pt. „Żegnaj Zbyszku” była red. Naczelna Anna Pilarska /kustosz Muzeum Miasta Łodzi/ żegna naszego kolegę Zbyszka Lipowskiego: kol. Zbyszek sprawował funkcję Naczelnego przez 5 lat /drugie 5 był zastępcą/, to za jego kadencji „Wędrownik” przeszedł przeobrażenie. Zaczął wychodzić regularnie w bardzo pięknej szacie graficznej, z wartościowymi mapkami i pięknymi zdjęciami. Z wykształcenia był nauczycielem, poza pracą zawodową interesował się krajoznawstwem, podróżami, muzyką, kochał zwierzęta. Niezwykle kulturalny, taktowny, opanowany, potrafił zjednywać sobie ludzi. W ostatnim numerze „Wędrownika” napisał „….Niechaj w kolorze sepii pozostaną łodzianie na starych fotografiach i ich wspomnienia. Obiecuję, że niebawem do ich grona dołączę i ja…”

Naturalne jest, że w takiej sytuacji stanowisko red. Naczelnego powierza się osobie najbliżej współpracującej z dotychczasowym Redaktorem, nominację na stanowisko red. Naczelnego „Wędrownika” z rąk Dyrektora Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK Andrzeja Danowskiego otrzymała kol. Izabela Nowakowska.

Powołano następujący skład redakcji: Ryszarda Bonisławskiego, Andrzeja Danowskiego, Janusza Kozłowskiego, Katarzynę Krakowską, Wandę Kruszyńską, Ingę Nowakowską, Wilhelma Szarżanowicza, Pawła Wojtyczkę, Izabelę Śródkowską. Redaktorem technicznym został Marek Więckowski, a red. Naczelnym Izabela Nowakowska.

W 2004r. Odbyło się spotkanie z podróżnikiem Bogdanem Lateckim pt. „Historie Zululandzkie – obrazki z Afryki”. Spotkanie odbyło się w styczniu. Galeria w CFK- RPK gościła wystawę „Słonim- splecione losy” Komisji Historii i Tradycji ZG PTTK autorstwa kol. Wandy Skowron i Grażyny Orłowskiej-Rybickiej. Wystawa eksponowana była w kwietniu 2004r. W tym to roku RPK uczestniczyło w szkoleniu organizowanym przez RPK w Płocku. W ramach współpracy z Regionalnym Ośrodkiem Badań i Dokumentacji Zabytków w Łodzi przekazano zainteresowanym materiały informacyjne. Zorganizowano trzy wyprawy studialne krajoznawców i redakcji „Wędrownika”: Zduńska Wola i okolice; dwie wyprawy Spała i okolice Tomaszowa Mazowieckiego. Wyjazdy zaowocowały trzema wystawami fotograficznymi nad którymi patronat obieli Instruktorzy fotografii krajoznawczej. Najlepsze zdjęcia młodych adeptów krajoznawstwa i fotografii umieszczono w galerii CFK w „Wędrowniku”.

Rok 2005. Pracownia wydała cztery numery „Wędrownika”. Nr I/383/2005 wydany z okazji obchodzonego w Łodzi Roku Krajów Obszaru Języka Niemieckiego. Nr II/384/2005 to „Wędrownik tematyczny – miastu Zgierz. Nr III /385/2005 poświęcony miastu Łęczyca. We wszystkich numerach utrzymano stałe działy. RPK w tym roku zorganizowała cztery wyjazdy studialno- szkoleniowe; Szlakiem niemieckim po Łodzi i okolicach, gmina Bielawy, Łęczyca i okolice. Wyjazdy studialne są zarazem krajoznawczym dla IKR i kandydatów. W marcu przekazano dla Oddziału PTTK w Zgierzu trzy roczniki krajoznawcze „Mówią Wieki” i trzynaście roczników „Ziemi”. RPK czynnie uczestniczy w wykonaniu wystawy obrazującej dorobek PTTK, wystawę prezentowano na XVI Walnym Zjeździe PTTK w Warszawie we wrześniu. W numerze I /383/2005 zamieszczono informację PTTK odnośnie śmierci papieża Jana Pawła II oto jego treść:

Pragniemy wyrazić ogromny ból i poczucie straty spowodowane śmiercią ukochanego Ojca Świętego Jana Pawła II. Wiemy, że jest Boga i wędruje po niebiańskich polanach. Serca jednak wyrażają żal, że nie towarzyszy już myślami wędrówką Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego, którego był od 1981 roku Członkiem Honorowym. Będziemy dalej wierni Jego wskazaniom wędrując po górach, lasach wzdłuż rzek i jezior w całej życiowej wędrówce. Będziemy do nich ciągle wracali także w modlitwie refleksji .Zachowamy w sercach wdzięczność za Jego nauki, przykład i ogromną życzliwość dla polskich turystów i krajoznawców.

Przekazujemy wyrazy szczególnego współczucia Episkopatowi, którzy tworzą ludzie związani serdecznie z Jego wielkim religijnym i humanistycznym przesłaniem.

Całe Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze z ogromnym bólem i żalem przyjęło wiadomość o śmierci Ojca Świętego Jana Pawła II. Posiedzenie plenarne ZG PTTK w dniu 3 kwietnia rozpoczęło się od uczenia pomięci Ojca Świętego.

W kaplicy kościoła pod wezwaniem Matki Bożej Wspomożycielki Wiernych w Warszawie zostały złożone kwiaty przez delegację Zarządu Głównego PTTK. We wszystkich Oddziałach PTTK flagi Towarzystwa były wywieszone wraz z czarnym kirem.

W dniu 4 kwietnia 2005 roku delegacja Zarządu Głównego PTTK wpisała się do księgi kondolencyjnej w siedzibie Episkopatu Polski.

Rok 2005 został ogłoszony w Łodzi „Rokiem Krajów Obszaru Języka Niemieckiego”. Stąd wyniknęła idea stworzenia „Wędrownika” powyższy temat. Utworzono i zaproszono na turystyczny szlak krajoznawczy „niemiecki” po Łodzi.

Należy odnotować, „Wędrownik” otrzymał kolejne ale jakże prestiżowe wyróżnienie w III edycji Konkursu im. Mieczysława Orłowicza za popularyzację walorów turystycznych regionu łódzkiego. Wręczenie nagród i wyróżnień dokonano w hotelu Sofitel Victoria w Warszawie. Organizatorem Konkursu jest Polska Organizacja Turystyczna przy współudziale Stowarzyszenia Dziennikarzy Rzeczpospolitej Polskiej i Klubu Publicystyki Turystycznej.

W III edycji konkursu udział wzięło 62 dziennikarzy i publicystów reprezentujących całą prasę krajową.

Należy również odnotować udział RPK w wystawie fotograficzno-krajoznawczej organizowanej przez Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK w Urzędzie Miasta w Zgierzu.

Rok 2006. Pracownia wydała cztery numery „Wędrownika” Nr I/387/2006 związany był obchodami „Roku rosyjskiego” w Łodzi. Nr II /388/2006 poświęcony był gminie Nieborów, Nr III /389/2006 gminie Bolimów, Nr IV /390/2006 wydany był z okazji utworzenia Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich.

RPK zorganizowała pięć wyjazdów studialnych połączonych ze szkoleniem instruktorów krajoznawstwa regionu. Wyjazdy studialne to z pracownikami Promocji Urzędów Miast i Gmin, oraz z twórcami regionalnymi, których oddźwięk był w postaci artykułów w „Wędrowniku”.

Regionalne Kolegium Krajoznawstwa Regionu przy CFK- RPK zorganizowało egzamin na uprawnienia Instruktora Krajoznawstwa Regionu, mianowano 5-ciu instruktorów ; jeden z Łodzi kol. Bolesław Wojciechowski, pozostali ze Skierniewic są to kol. Marceli Węgrzynowicz, Wojciech Jadownicki, Piotr Borowski i Czesław Główka.

Należy przypomnieć, że RPK kontynuuje stałe działania programowe:

– Udostępnia na bieżąco księgozbiór biblioteczny

– Udziela poradnictwa krajoznawczego i turystycznego

– Dystrybuuje „Wędrownika”

– Weryfikuje odznaki krajoznawcze

– Wprowadza nowe zbiory do księgozbioru

– Popularyzuje region w środkach masowego przekazu, szczególnie w Radio Łódź

– Utrzymuje stałą współpracę z: Regionalną Organizacją Turystyczną w Łodzi, TOnZ, PKWŁ,

– Centrum Informacji Turystycznej w Łodzi, Tow. Opieki nad Starym Cmentarzem. WFOŚ i GW, Woj. Konserwator Zabytków w Łodzi, Wyższą Szkołą Hotelarstwa i Turystyki w Łodzi, Kołem Przewodników, Stowarzyszeniem Pilotów Wycieczek, Izbą Turystyki i Wojewódzką Biblioteką Publiczną im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi.

W dniu 11.10.2006r. w związku z rezygnacją kol. Pawła Chmury z R.K.I.K. i określeniem limitu przez Krajowe Kolegium Instruktorów ZG PTTK postanowiło dokooptować następujące osoby :

Edwarda Jabłońskiego I.K.P. wice prezesa Komisji Rewizyjnej ZG PTTK

Agatę Górę I.K.R. referat weryfikacyjny

Krzysztofa Górę I.K.R. referat weryfikacyjny

Pozostali bez zmian : Celina Jaworska-Maćkowiak ZIK, Tadeusz Maćkowiak ZIK, Andrzej Danowski I.K.P. /dyr. CFK/ przewodniczący Komisji Fotografii Krajoznawczej ZG PTTK, przew. KOnZ ZG PTTK. Wilhelm Szarżanowicz I.K.R. kier. RPK, sekretarz Komisji Fotografii Krajoznawczej ZG PTTK.

W 2006 r. Zorganizowano uroczystość 50-lecia wydawania Kwartalnika Krajoznawczego RPK „WĘDROWNIK” z udziałem władz centralnych PTTK i władz samorządowych miasta i województwa łódzkiego. Redakcja otrzymała pisemną gratulacje Prezydenta Miasta Łodzi Jerzego Kropiwnickiego, dyplom dla „Wędrownika” wręczył Prezes Zarządu Głównego Lech Drożdżyński. List gratulacyjny „Wędrownik” otrzymał od Dyrekcji Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich podpisany przez dyr. Hieronima Andrzejewskiego. List gratulacyjny od „Gościńca” wydawanego przez ZG PTTK za redakcję podpisali i wręczyli Elżbieta Matusiak Gordon i Andrzej Zbigniew Gordon; następnie gratulację „Wędrownik” otrzymał od Regionalnej Organizacji Turystycznej w Łodzi, list podpisał Prezes Sylwester Pawłowski i od Zarządu Oddziału PTTK w Pabianicach. W „Wędrowniku” odnotowano ważne wydarzenie a mianowicie: Ogólnopolskie Forum Fotografii Krajoznawczej, w którym uczestniczyli Instruktorzy Fotografii Krajoznawczej i adepci fotografii ze szkół radomskich. Forum odbyło się w Radomiu, a organizatorem był Oddział Miejski w Radomiu. Koordynatorem imprezy była Kierownik RPK kol. Irena Wiercicka. Imprezę dofinansował Marszałek Województwa Mazowieckiego. W „Wędrowniku” utrzymano stały dział „W kręgu PTTK”, w którym poruszono działania Stowarzyszeń, między innymi: PTTK w zbiorach fotograficznych CFK PTTK w Łodzi autorstwa Pawła Wojtyczki. RPK uczestniczyło w szkoleniu kierowników w Szczawnie Zdroju. Zakupiono aparat fotograficzny Canon dla zespołu redakcyjnego. Do 2006r. przy RPK była siedziba Komisji Krajoznawczej.

Rok 2007. W tym to roku RPK wydała 6 numerów „Wędrownika”. Numer I/391/2007. Stanowi propozycję zwiedzania miasta według klucza; Łódź postindustrialna. Miasto przedstawione jest jako atrakcja turystyczna zarówno dla rodzimych turystów-krajoznawców, jak i obcokrajowców. Z uwagi na ogłoszony Rok Kultury Krajów Anglojęzycznych artykuł problemowy zaprezentowano w języku angielski. „Wędrownik” zamieszcza trasę turystyczną po willach i pałacach typowych dla łódzkiego krajobrazu. Szlak ten jest zilustrowany na wkładce kolorowej. Zupełnie nowym obiektem powstałym w Łodzi jest Park Ocalałych poświęconym ludziom którzy przetrwali łódzkie getto, przeżyli obozy koncentracyjne i swoim życiem poświadczają że odrodzili się i dali życie kolejnym pokoleniom.

Z życia Towarzystwa przypomniano prekursorów ochrony przyrody Polskim Towarzystwie Krajoznawczym, którzy już sto lat temu poprzez umiłowanie przyrody ojczystej uczyli szacunku dla polskiego dziedzictwa przyrodniczego. Numer Ia/391a/. Porusza temat turystyki i krajoznawstwa osób niepełnosprawnych. Jest to pierwszy numer poświęcony tej tematyce w całości. „Wędrownik” zamieszcza informacje przekazane na konferencji zorganizowanej w ramach Targów REHABILITACJA które odbywały się w Łodzi w 2006r. Zamieszczono tu informacje o projekcie „Turystyka dla wszystkich” realizowanej PTTK, oraz ofertę turystyczną skierowaną do turysty niepełnosprawnego, a realizowaną na terenie Zielonych Płuc Europy. Numer II/392/. Zaprasza na kolejna podróż w okolice Głowna, które już od początku XX w. Stanowiło ulubione miejsce wypoczynku ze względu na leczniczy klimat dla łodzian jak i warszawiaków. Obchodzone w tym roku 580-cio lecie grodu nad Mrogą stanowiło dobry pretekst do przybliżenia krajoznawcom historii Głowna. Z tej to okazji zamieszczono kilka ścieżek i tras rowerowych sprawdzonych przez głowieńskich krajoznawców. W Muzeum Regionalnym utworzonym przez grupę pasjonatów z Towarzystwa Przyjaciół Miasta Głowna redakcja spotkała się z panią Wandą Rydzyńską prezesem TPMG, osoba instytucją która żyje Głownem i dla Głowna. Redakcja spotkał się również z artystami związanymi z regionem. Numer IIa/392a/ jest przeznaczony dla Nieborowa. Miejscowość ta odwiedzana jest na trasie z Łodzi : Łowicz- Nieborów-Żelazowa Wola. Nieborów to przede wszystkim zespół pałacowo-parkowy mieszczący obecnie muzeum wnętrz, ale to też cały kompleks manufaktury majoliki nieborowskiej, dawna zabudowa folwarczna, zajazd i oczywiście kościół parafialny.

Rok 2008; w tym roku RPK wydała 4 numery „Wędrownika”:

Numer I(395) poświęcony Łodzi i uroczystościom związanym z obchodami 585 rocznicy nadania jej praw miejskich oraz 185 rocznicy powstania Łodzi przemysłowej.

Zamieszczone są szlaki turystyczne w 145 rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego.

Szlak Powstania Styczniowego – pole bitew pod Wolą Cyrusową; Walewice – Sobota; Kołacin – Kołacinek; Dobra – Dobieszków – Skoszewy. Autor Stanisław Frątczak uwzględnił trasy rowerowe i piesze.

„Wędrownik” zamieścił zdjęcia wystawy fotograficznej pt. „Fotografowie Krajoznawcy” z Polski w Berlinie. Wystawa zorganizowana została z inicjatywy Sekretarza Generalnego ZG PTTK kol. Andrzeja Gordona na prośbę Prezesa Koła PTTK w Berlinie kol. Piotra Świderskiego. Wystawa była imprezą towarzyszącą Międzynarodowych Targów Turystycznych w Berlinie (MTB), największych tego typu targów w Europie. Wystawę zorganizowali instruktorzy Fotografii Krajoznawczej przy CFK.

Numer II(396) „Wędrownika” to propozycje na wakacyjne wędrówki do Lipiec Reymontowskich : 670-lecie istnienia wsi oraz 25-lecie działalności Towarzystwa Przyjaciół Lipiec Reymontowskich. Etnografię Księstwa Łowickiego na starych pocztówkach (1900-1939) prezentuje p. Edward Miziołek. Redakcja obejmuje patronatem Wędrowny Festiwal Filharmonii Łódzkiej „Kolory Polski”. Należy wspomnieć, że koncerty odbywają się w zabytkowych budowlach – kościołach i klasztorach – województwa łódzkiego. Uczestnicy przewożeni są autokarem z przewodnikiem do miejsca koncertu.

„Wędrownik” III(397) to Łask i okolice. Hasło „Łask” to „F16”, lotnisko natowskie , baza lotnicza. Obecnie Łask turystycznie związany jest ze szlakiem „Młynów nad Grabią”. Kilka wieków temu na tej rzece istniały dziesiątki młynów, z czego do dziś dotrwało zaledwie kilka. „Wędrownik” proponuje : historię Łasku, jego walory turystyczne, imprezy organizowane przez Oddział PTTK.

Udokumentowano obchody rocznic związanych z PTTK: 100-lecie istnienia Oddziałów Łowickiego i Piotrkowskiego, jubileuszu 40-lecia Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Łodzi, 20-lecia Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK. Te dwie ostatnie rocznice obchodzono uroczyście razem 17 października 2008 r. Udział wzięli przedstawiciele Zarządu Głównego PTTK w osobach : Sekretarz Generalny ZG PTTK, ks. Jerzy Pawlik, Wanda Szpilewska, Wanda Skowron, Grażyna Orłowska-Rybicka; przedstawiciele Klubów i Oddziałów PTTK; członkowie honorowi PTTK: Adam Chyżewski, Waldemar Doniec; przedstawiciele Urzędu Miasta Łodzi, Urzędu Marszałkowskiego, przedstawiciele urzędów miejskich innych miast, przedstawiciele bibliotek i muzeów, Dyrekcji Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Z okazji 40-lecia RPK i 20-lecia CFK dyplomami za pracę na rzecz tych jednostek uhonorowani zostali między innymi Andrzej Danowski, Wilhelm Szarżanowicz, Izabela Nowakowska i Paweł Wojtyczka.

Dyplomy wręczali : Sekretarz Generalny ZG PTTK Andrzej Gordon oraz dyrektorzy instytucji państwowych i przedstawiciele Oddziałów PTTK.

„Wędrownik”IV(398) to powiat pajęczański będący niejako „przedmurzem” Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Pajęczno i okolice od 30 lat są rozsławiane przez działalność Załęczańskiego Parku Krajobrazowego – jednego z najstarszych w Polsce. „Wędrownik” na swoich łamach zaprasza do regionu pajęczańskiego na szlaki unikalnych krajobrazów i zabytków.

Stałe działy „Wędrownika” to tradycje ochrony przyrody kultywowane w PTTK i PTK oraz Łódzkim Oddziałem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, który obchodził swoje 25 urodziny. W roku 2008 RPK zorganizowała cztery wyjazdy studialne redakcji „Wędrownika” związane z pozyskiwaniem materiałów do kwartalnika RPK, brała udział w jury konkursu fotograficznego pt. „Rok Przyrody w PTTK”, którego pokłosiem była wystawa fotograficzna.

Rok 2009. RPK wydała 4-ry numery „Wędrownika”. Nr I/399/ poświęcony 65 rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto. Zamieszczono program obchodów tej rocznicy w Łodzi, poruszono tematy historyczne i współczesne. na wkładce zamieszczono część planu miasta z uwzględnieniem obszaru getta w granicach z lat 1941-1944. Ciekawe informacje dotąd nie opublikowane umieszczono w tekście o potomkach Izraela Poznańskiego na podstawie wywiadu przeprowadzonego z prawnuczkiem twórcy imperium włókienniczego, przekształconego obecnie w centrum handlowo-kulturalno-rozrywkowego Manufaktura. W tym roku Łódzki Oddział PTTK im. Jana Czeraszkiewicza obchodził 100-lecie istnienia. „Wędrownik” zamieścił historię tego Oddziału, oraz regulamin odznaki 100-lecia. Na początku tego roku środowisko krajoznawcze PTTK poniosło znaczną stratę; zmarł ks. dr Jerzy Pawlik, związany także licznymi publikacjami z redakcją „Wędrownika”. Był On znaczącą postacią wśród polskich i europejskich krajoznawców. Numer II/400/ jest numerem Jubileuszowym wydanym z okazji 90- lecia Województwa Łódzkiego. Rocznica powstania naszego województwa to okazja wędrówek po łódzkiem, motywem przewodnim są nasze największe rzeki; Warta, Bzura i Pilica oraz ich dopływy. ”Wędrownik” zamieszcza mapkę „Europejskie szlaki kulturowe nowy wymiar turystyki w województwie łódzkim”, jest to projekt nawiązujący do wytycznych Europejskiego Instytutu Szlaków Kulturowych. W kręgu PTTK kol. Wanda Skowron nawiązuje do powstania PTTK w związku ze zbliżającym się Jubileuszem 60-cio lecia Towarzystwa.

Nr III/401/ „Wędrownika” zaprasza na Ziemię Wieluńską, ten numer jest jakby kontynuacją Pajęczna i Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Należy nadmienić, ze stolica Ziemi Wieluńskiej – Wieluń w dobie renesansu był uznawany przez podróżników jako jedno z najciekawszych miast Polski. Artykuły w „Wędrowniku” nawiązują do 700-letniej tradycji tego grodu, jak również związana jest z najnowszymi dziejami Europy- to tutaj 1 września 1939 roku o godzinie 4.40 niemiecka Luftwaffe rozpoczęła II wojnę światową. W kręgu PTTK kol. Wanda Skowron zamieszcza historyczne artykuły związane z Polskim Towarzystwem Krajoznawczym.

„Wędrownik” nr IV/402/ to Centralny Łuk Turystyczny, który jest największym przedsięwzięciem turystycznym w naszym regionie. Jest to wspólna inicjatywa miast; Łęczycy, Uniejowa, Kłodawy, Dąbia, Krośniewic i gmin Grabów, Świnic Warckich, Góry Świętej Małgorzaty oraz kopalni soli „Kłodawa” S.A w Kłodawie, promującej atrakcje turystyczne znajdujące się na ich terenie. Centralny Łuk Turystyczny obejmuje następujące szlaki; Sakralny, Historyczny, Przyrodniczy, Techniki i Patriotyczny. W kręgu PTTK to łódzkie na XVII-tym Walnym Zjeździe PTTK, który odbył się w dniach 4-6 września 2009r. należy nadmienić że kol. Maria Maranda z Łódzkiego Oddziału PTTK otrzymała godność Członka Honorowego PTTK, a sztandar Oddziału został udekorowany medalem „Pro Moria”. Wśród odznaczonych Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski znalazł się dyrektor CFK PTTK w Łodzi kol. Andrzej Danowski, natomiast Medalem Komisji Edukacji Narodowej wyróżniono kol. Annę Teodorczyk – prezesa Oddziału w Pabianicach. Akcentem łódzkim był również wybór na prodziekana Kręgu Seniorów /Członków Honorowych PTTK/ kol. Edwarda Jabłońskiego. Do władz terenowych Towarzystwa wybrano osoby z woj. łódzkiego; kol. Piotra Niewiadomskiego ze Zduńskiej Woli – do Zarządu Głównego, oraz Annę Teodorczyk z Pabianic- -do Głównego Sądu Koleżeńskiego. Najmłodszym przedstawicielem w ZG PTTK, który jest jednocześnie aktualnym członkiem Rady Programowej ds. Młodzieży Szkolnej przy Zarządzie Głównym jest właśnie kol. Piotr Niewiadomski. W tym dziale znalazł się artykuł pt. „Okrągła rocznica łódzkich narciarzy” jest to 50 rocznica Klubu Narciarskiego przy Oddziale Łódzkim napisana przez kol. Antoniego Drewniaka. Należy nadmienić, RPK zorganizował 5 wyjazdów studialnych z członkami redakcji i krajoznawcami. Działające Regionalne Kolegium Instruktorów Krajoznawstwa odbyło 3 spotkania z Instruktorami krajoznawstwa, jedno wyjazdowe w Żarnowie. Zakończono wymianę nowych legitymacji krajoznawców. Ogłoszono wyniki konkursu fotograficznego pt „90-lat województwa łódzkiego zorganizowanego przez redakcję „Wędrownika”, konkurs cieszył się dużym zainteresowaniem W 2009r. skład redakcji „Wędrownika” przedstawiał się następująco; Ryszard Bonisławski, Andrzej Danowski, Katarzyna Krakowska, Inga Nowakowska, Halina Pełka, Barbara Popławska, Izabela Rucińska, Wilhelm Szarżanowicz, Paweł Wojtyczka, Jadwiga Zareda.

Redakcja techniczna: Marek Więckowski. Skład tekstu i opracowanie techniczne: Aleksandra Domagała-Poligraf. Redaktor naczelny: Izabela Rucińska.

Stan zbiorów RPK na dzień 31 grudnia 2009 r. przedstawiał się następująco:

– książki 3825 vol.

– foldery ok. 500

– czasopisma 553

– opracowania multimedialne 38

– zdjęcia (w archiwum CFK, które posiada 145.920 pozycji – RPK przekazała swoje archiwum w 1991 r.)

Razem zbiorów było – 5605 pozycji /bez zdjęć/

W bibliotece prowadzony jest katalog kartkowy; autorski, nazw i rzeczowy, oraz komputerowy /od 2003r./ w programie EXCEL. RPK posiada komputer stacjonarny, przenośny, drukarkę, aparat fotograficzny, z innych urządzeń korzysta ze sprzętu CFK.

INWENTARYZYZACJA KRAJOZNAWCZA

Pracownia posiada następującą inwentaryzację gmin:

Gmina Brójce inwentaryzator : Celina Jaworska-Maćkowiak, Tadeusz Maćkowiak

Prace prowadzone były w latach 1985-1987

Gmina Zgierz inwentaryzator: M. Zawira 1986-1987

Gmina Parzęczew inwentaryzator: J. Zawira i M. Zawira 1989

Gmina Andrespol inwentaryzator: J. Wojciechowska 1988

Gmina Aleksandrów Łódzki inwentaryzator: A. Kuropatwa 1989-1990

WYDAWNICTWA

Regionalnej Pracowni Krajoznawczej przy Zarządzie Wojewódzkim PTTK w Łodzi

1. Nomenklatura praktyce przewodnickiej (materiały szkoleniowe dla przewodników). Ks. dr Jerzy Pawlik, 1985, reprint 1981

2. Łódzkie Łagiewniki. Tadeusz Maćkowiak wyd. 1986r. Reprint 1991r.

3. Orawa Polska. Marek Sobczyński, Beata Zawadzka.

4. Powstanie Górskich Parków Narodowych w Polsce. Jarosław Fischbach, 1988

5. Górnictwo i hutnictwo w Tatrach. Henryk Jost, 1986

Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Łodzi (w ramach Regionalnego Ośrodka Programowego)

1. Zeszyty krajoznawcze nr 1 Secesja łódzka. Andrzej Danowski, 1991

2. Zeszyty krajoznawcze nr 2 Ogród japoński. Masakatsu Yoshida, 1991

3. Zeszyty krajoznawcze nr 3 Ulice Łodzi. Zdzisław Konicki, 1991

4.Zeszyty krajoznawcze nr 4 Zarys historii PTT, PTK i PTTK na ziemi łódzkiej, cz. I. Kazimierz Hempel, 1991

5. Zeszyty krajoznawcze nr 5 Pałac Richtera w Łodzi, 1991

Regionalna Pracownia Krajoznawcza przy CFK PTTK

1. Najstarsze kościoły Łodzi – Elżbieta Szkurłat, Łódź 1991. Reprint 1992

2. Poznaj swoje miasto – Elżbieta Szkurłat, Łódź 1992 r. (opracowano na podstawie materiałów RPK)

3. Gmina Brójce – Celina Jaworska- Maćkowiak i Tadeusz Maćkowiak.

Wydawnictwa ciągłe

Kwartalnik Krajoznawczy RPK PTTK w Łodzi „Wędrownik” – do końca 2009 r. wydano łącznie 402 numery, kwartalnik wydawany jest nadal.

Opracowania i publikacje wykonane na podstawie posiadanych materiałów przez RPK

1. Praca dyplomowa Izabeli Nazarskiej wykonana pod kierunkiem dr Iwony Kalamowicz w Kolegium Nauczycielskim w Zgierzu na kierunku Pedagogika wieku dziecięcego. Praca nosi tytuł: Rola wycieczki krajoznawczej we wczesnoszkolnej edukacji środowiskowej. Zgierz 1996 r.

2. Praca dyplomowa: PTTK organizacja i działanie – zagadnienia wybrane Michała Andrzejewskiego – 2002 r. Napisana jako praca licencjacka w Wyższej Szkole Administracji Publicznej w Łodzi, pod kierunkiem prof. dr hab. Zofii Duniewskiej.
Na pracę tę składają się dwie części. Pierwsza opisuje Towarzystwo od strony organizacyjnej /charakterystyka poszczególnych podmiotów tworzących PTTK – centralnych, oddziałów, klubów/, ukazując jego strukturę oraz podstawy prawne jego funkcjonowania, zarówno wśród aktów powszechnie obowiązujących, jak i dokumentów wewnętrznych Towarzystwa. Praca stara się odpowiedzieć na pytanie, jakie miejsce zajmuje PTTK w śród podmiotów objętych regulacjami prawa administracyjnego i jaki to prawo ma wpływ na strukturę, działanie oraz jego członków. Druga część ukazuje PTTK w praktyce, jest to próba scharakteryzowania działalności Towarzystwa w okresie XIV kadencji. Opisano tutaj główne działania zarówno podmiotów centralnych (ZG, Komisje, Rady i Zespoły ZG oraz inne podmioty usytuowane w centrum), a także działalność oddziału PTTK, na przykładzie Oddziału PTTK ŁÓDŹ im. Jana Czeraszkiewicza.

3. Praca magisterska Moniki Dębskiej: Informacja turystyczna w Łodzi, obroniona na Akademii Ekonomicznej w Poznaniu w roku 2005, na Wydziale Ekonomii Katedry Turystyki pod kierunkiem prof. dr hab. Ryszarda Gałeckiego.

3. Praca magisterska Niny Krzemieniewskiej: Rola społecznych opiekunów zabytków w świetle uwarunkowań prawnych. Na wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego pod kierunkiem prof. dr hab. Barbary Stahl, w 2004 r.

4. Praca magisterska Marty Jakubowskiej pt. Źródła etnograficzne dotyczące kultury ludowej w zbiorach Centrum Fotografii Krajoznawczej PTTK w Łodzi. Praca napisana w Katedrze Etnologii pod kierunkiem prof. nadzw. dr hab. Andrzeja Lecha. Uniwersytet Łódzki Wydział Filozoficzno-Historyczny Łódź 2002 r.

5. Okolice Łodzi – szlaki turystyczne. Andrzej Banasiak, Celina Jaworska-Maćkowiak, Tadeusz Maćkowiak, Jerzy Majer