Historia Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Białymstoku
Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK w Białymstoku została powołana na wniosek Zarządu Wojewódzkiego PTTK w Białymstoku w 1975 roku i po zagospodarowaniu lokalu znajdującego się w Bramie Pałacu Branickich, rozpoczęła działalność rok później. W zbiorach pracowni znajdowało się około 1000 skatalogowanych pozycji książkowych, przeźrocza, rzutnik z wyposażeniem, kartoteka krajoznawcza, skrypty szkoleniowe. W następnych latach systematycznie uzupełniano i udostępniano księgozbiór, zgromadzono materiały źródłowe z inwentaryzacji krajoznawczej woj. białostockiego, organizowano spotkania i sejmiki krajoznawcze, w tym ogólnopolski sejmik przedkongresowy „Turystyka i krajoznawstwo w środowisku wiejskim”. Powołany został Społeczny Ośrodek Badań Krajoznawczych, z udziałem przedstawicieli nauki i krajoznawstwa z regionu. Pracownia inspirowała organizację różnych konkursów, m.in. na odkrycie mało znanej, a interesującej krajoznawczo miejscowości, konkurs dla młodzieży szkolnej „Mój region”.
Do 1981 roku, przy współudziale społecznych komisji, wydano 27 pozycji dotyczących Białostocczyzny, takich jak: Tatarzy litewscy, Zarys dziejów przewodnictwa turystycznego w woj. białostockim, seria Ludzie związani z regionem północno-wschodnim (Królowie i książęta, Bardziej znani naukowcy, publicyści i wydawcy, Działacze i rewolucjoniści, Możnowładcy, Działacze kultury i artyści). Wydawano plakaty popularyzujące walory krajoznawcze regionu. Wydawnictwa często miały charakter pionierski, gdyż zawierały zagadnienia dotąd nieopracowane.
Od 1979 roku w strukturze RPK działała pracownia fotograficzna dysponująca lokalem w zasobach mieszkaniowych Spółdzielni Mieszkaniowej „Zachęta”. W 1983 roku pracownię przeniesiono do siedziby ZW PTTK przy ul. J. Dąbrowskiego 12. W 1986 roku, w zasobach RPK znajdowało się około 2000 pozycji książkowych, prenumerowano sześc tytułów specjalistycznych czasopism, gromadzono fotogramy wystawowe, pamiątki z imprez turystyczno-krajoznawczych, wydano publikację Gloger na Podlasiu i o Podlasiu. Pracownia była współorganizatorem cyklu imprez poświęconych Zygmuntowi Glogerowi.
W 1987 roku RPK uczestniczyła w organizacji I Ogólnopolskiego Triennale Książki Krajoznawczo-Turystycznej. W roku 1990 zbiory powiększyły się do 2485 woluminów, 237 map, 610 fotogramów wystawowych. Gromadzono również pocztówki krajoznawcze, nagrania na taśmach magnetofonowych i kasetach, wycinki prasowe. W Pracowni znajdowało się 605 kart inwentaryzacji krajoznawczej przeprowadzonej w 14. gminach. Wydawano periodyk „Podlasie”. Pracownia uczestniczyła w obchodach Światowego Dnia Ziemi, współorganizowała sesje krajoznawcze, wystawy książki turystyczno-krajoznawczej, akcję „Czysty las”, w której 150 uczestników sprzątało szlaki turystyczne. RPK była współorganizatorem (wraz z Wojewódzką Biblioteką Publiczną i Wydziałem Kultury Urzędu Wojewódzkiego) II Triennale Książki Krajoznawczo-Turystycznej, połączonego z sesją popularno-naukową i wystawą, którą zwiedziło ponad 3000 osób.
Po likwidacji struktur wojewódzkich PTTK Regionalna Pracownia Krajoznawcza stała się jednostką nowo powstałego Regionalnego Oddziału PTTK w Białymstoku. Pracownia nadal gromadziła, opracowywała i udostępniała zbiory. W 1993 roku wydano dwa foldery Spacerkiem po Białymstoku i Rowerem w okolice Białegostoku, kontynuowano inwentaryzację krajoznawczą gmin województwa białostockiego, przeprowadzono konkurs krasomówczy dla młodzieży pod hasłem „Ochrona dziedzictwa kulturowego Białostocczyzny – ludzie, zabytki, środowisko naturalne”. W latach dziewięćdziesiątych pracownia mieściła się przy ul. Warszawskiej 43 i prowadziła, w oparciu o kadrę społeczną, ożywioną działalność. Organizowano imprezy krajoznawcze, szkolenia i doskonalenia społecznej kadry turystycznej, konkursy krajoznawcze i krasomówcze, gromadzono materiały z inwentaryzacji krajoznawczej, udzielano porad i pomocy w programowaniu imprez turystycznych. Przy RPK działały zespoły weryfikacyjne Odznaki Krajoznawczej PTTK i Regionalnej Odznaki Krajoznawczej Województwa Białostockiego. Na koniec 2000 roku księgozbiór RPK liczył ponad 3500 woluminów, około 500 map, 20 tytułów czasopism, zgromadzono dokumentację z inwentaryzacji krajoznawczej wszystkich gmin byłego woj. białostockiego. Pracownia oferowała bogaty program działań krajoznawczych z dziećmi i młodzieżą.
W 2002 roku RPK, wraz z biurem RO PTTK, została przeniesiona do użyczonego przez Szkołę Podstawową nr 12 im. Z. Glogera lokalu, przy ul. Waryńskiego 30. Pracownia prowadzona jest siłami społecznymi. Zgromadzono księgozbiór liczący na koniec 2009 roku 5229 pozycji książkowych, 670 folderów, 20 opracowań multimedialnych, 1040 map, 53 tytuły czasopism, komplet kart inwentaryzacji krajoznawczej byłego województwa białostockiego wykorzystywany do opracowań krajoznawczych. Książki są wypożyczane, jednak RPK nie ma pomieszczenia pełniącego funkcję czytelni. Pracownia udziela konsultacji programowych, wspiera kursy na uprawnienia przewodnika terenowego i pilota wycieczek, w ramach projektu dotowanego przez NFOŚiGW prowadziła szkolenia z zakresu edukacji ekologicznej kadry turystycznej PTTK „Natura 2000”. W ramach projektu „Młodzież w działaniu” w RPK pracowało w latach 2006-2009 łącznie czworo wolontariuszy: trzy osoby z Francji i jedna z Turcji. W roku 2010 wolontariat rozpocznie jedna osoba z Włoch. Wolontariusze, oprócz digitalizacji i tworzenia nowej cyfrowej dokumentacji fotograficznej do inwentaryzacji krajoznawczej regionu, brali udział w porządkowaniu zbiorów bibliotecznych, wspomagali opracowanie i wydanie w języku polskim i angielskim folderu Dziedzictwo żydowskie w woj. podlaskim, jak też brali udział w pracach organizacyjnych cyklu warsztatów krajoznawczych dla młodzieży szkół podstawowych Mój wielokulturowy Białystok.
Dariusz Kużelewski
